Náttúrufræðingurinn - 1994, Side 23

5. mynd. Leðurskjaldbaka, Dermochelys coriacea, er stærsta núlifandi skjaldbakan, 130-
210 cm löng og 300- 700 kg. Hún lifir í hlýjum hlutum Atlantshafs og Kyrrahafs. Myndin
er tekin í sýningarsal Náttúrufrœðistofnunar Islands og sýnir afsteypu af leðurskjaldböku
sem fannst dauð á reki á Steingrímsfirði 1. október 1963. Skjaldbakan mældist 203 cm
löng, faðmurinn 240 cm og þyngdin 370-380 kg. Ljósm. Sigurður Stefán Jónsson og
Karl Gunnarsson, tölvusamsetning Páll Ólafsson/Prentþjónustan hf.
í hefðbundinni flokkun er núlifandi
skriðdýrum skipt í íjóra ættbálka, skjald-
bökur, Chelonia; ranakolla, Rhynchoceph-
alia; hreistrunga, Squamata; og krókódíla,
Crocodilia.
Skjaldbökur hafa um búkinn harða skel
sem á mörgum tegundum hlífir líka höfði
og limum. Sumar lifa á landi en aðrar í sjó
eða vötnum. Stærstu sæskjaldbökur vega
upp undir 700 kg og „faðmurinn“, milli
enda útteygðra frambægsla, er 3,7 m (5.
mynd). Nú er uppi á þriðja hundrað
tegunda af skjaldbökum.
Til ættbálks ranakolla telst aðeins ein
núlifandi tegund, ranakollur eða túatara,
Sphenodon punctatus, allt að 60 cm langt
kvikindi sem minnir á eðlu að sjá og lifir
nú einungis á nokkrum eyjum úti fyrir
Norðurey Nýja-Sjálands (6. mynd). Rana-
kollar greinast frá eðlum á ýmsum ein-
kennum í gerð tanna og beina sem hér
verður ekki lýst. Þeir hafa þriðja augnlok,
blikhimnu, sem rennur þvert yfir augað.
Engar eðlur hafa blikhimnu, en hins vegar
fuglar. Auk þess hafa ranakollar allþroskað
þriðja auga, köngulauga, á enni, en um
hlutverk þess vita menn fátt.
Hreistrungar eru allbreytilegir útlits en
eru flokkaðir saman út frá einkennum í
gerð beina. Núlifandi tegundir eiga það
sammerkt að karlarnir hafa tvo gctnaðar-
limi hlið við hlið (hálfbelli, hemipenes) en
brúka aðeins annan í einu. Hreistrungar
skiptast í þrjá undirættbálka:
Eðlur, Sauria, eru flestar ferfættar, þótt til
séu tvífættar og útlimalausar eðlur. Flestar
101