Náttúrufræðingurinn - 1994, Page 35

sóknir á gígaröðinni. Hann byrjaði vestan
frá og honum eigum við að þakka fyrstu
lýsingu á vesturenda Eldborgaraða. Hann
virðist hafa gengið gígaröðina þaðan og
austur á móts við Blæng. Reck telur nokkra
gíganna á korti Sappers (w, x, y og z) vera
eldri en frá 1783. Skrýtið er að hann ekki
fann Eldborg og efast um að nokkur tjörn
sé þar til. Reck mun þarna einkum hafa
verið að viða að sér efni í doktorsritgerð
sem kom út tveimur árum síðar.
Loks má nefna enn einn þýskan
jarðfræðing sem vitjaði Eldborgaraða, F.
Bernauer (1943). Hann var í leiðangri til
íslands 1938 undir stjórn Oskar Niemczyk
sem vann að nákvæmum mælingum, þeim
fyrstu, þvert yfir sprungusvæðið á Norður-
landi. Ekki er ljóst hve lengi Bernauer
dvaldi á þessu svæði. Um gígina íjallar
hann ekki og er ljóst að athygli hans var
nær eingöngu bundin við jarðskorpu-
hreyfingar og sprungur.
Guðmundur Kjartansson (1962) gerði
áthuganir á Skaftársvæðinu í sambandi
við gerð jarðfræðikorts, Blað 6, Mið-
Suðurland. Hvað viðvíkur Eldborgaröðum
virðist svo af dagbókum hans að hann hafí
einkum skoðað gígina austan Laka,
Austurgjána, en liann hcfur ekki birt neitt
um athuganir sínar þar. Sigurður Þórarins-
son (1968) dvaldi tvo daga við gíga-
raðimar og Laka 1962 og reit síðan um
Skaftárelda og áhrif þeirra í þetta rit. Hann
lýsir vantrú sinni á að gosið hafí nema einu
sinni á gígaröðinni að „háa gígnum norð-
austan i gígröðinni e.t.v. undanskildum“.
Ekki tilgreinir Sigurður á hvaða grundvelli
þetta hans álit hvílir. Bjöm Jónasson
(1974) vann að rannsóknum á Skaftár-
svæðinu ásamt öðrum á vegum Orkustofn-
unar 1972. Það bitastæðasta og mér vitan-
lega það eina sem birt hefur verið um þær
rannsóknir er prófritgerð Bjöms, Skaftár-
eldasvæðið. Henni fylgir jarðfræðikort í
mælikvarða 1:50.000, það langumfangs-
mesta sem enn er til af jarðfræði þessa
svæðis. Lýsing Bjöms á Eldborgaröðum er
stutt, nánast aðeins yfirlit, og ekki verður
fallist á sumar þær hugmyndir sem þar eru
settar fram, enda eru þær án rökstuðnings.
Svona standa málin þegar tuttugasta
öldin er mnnin inn á sinn síðasta tug. Ljóst
er að enn hefur enginn rannsakað þessar
eldstöðvar af þeirri nærfæmi sem Karl
Sapper gerði. Það er því full ástæða til að
íslenskir jarðfræðingar minnist hans og
þakki hans verk. Af því sem hér hefur verið
dregið saman er ljóst að sé Björn Jónasson
ekki talinn með hafa hinir allir samtals
varið minna en 20 dögum í rannsóknir á
Eldborgaröðum.
■ nýjustu rannsóknir
Ekki hef ég tölu á komum mínum á þessar
slóðir en frá því að ég leit þær fyrst em nú
liðin full 67 ár. Eftir langa dvöl erlendis
kom ég þangað á ný þann 15. ágúst 1946.
Ég fór þá gangandi frá bemskuheimili
mínu, Kársstöðum í Landbroti, þvert yfír
hábungu Kaldbaks beinustu leið í Laka.
Þetta var á dýrlegum sólskinsdegi í blæja-
logni. Gangan fram og aíitur tók nákvæm-
lega 24 klukkustundir. Ekki var því rnikil
viðstaða við Laka en þó tók ég þar nokkrar
ljósmyndir í litum og gætu þær verið þær
fyrstu af þeim slóðum. Síðan hef ég oft
komið á þetta svæði, ýmist sem leiðsögu-
maður eða einn. Nú hef ég gengið Eld-
borgaraðir allar a.m.k. tvisvar og hluta af
þeim mörgum sinnum. Frá og með sumrinu
1990 hef ég eftir megni safnað efni í
nákvæmt jarðfræðikort af Eldborgaröðum í
heild og vist er að ég mun telja mig
hamingjusaman ef ég get lokið því verki
svo að mér líki. Verður nú vikið að gangi
þeirra rannsókna og árangri.
■ hve mörg voru gosin?
Hér að framan hefur nokkrum sinnum
verið á það minnst að íjórir þeirra sem gert
hafa alvarlegar rannsóknir á Eldborga-
röðum og um þær ijallað í ritum hafí verið
sammála um að þar hafi gosið fyrir Skaft-
árelda 1783. Að Sapper undanteknum
hefur enginn þeirra gert nánari grein fyrir á
hverju þeir byggi þessa niðurstöðu. Hún
hefur því aldrei orðið almenningi kunn,
enginn íslendingur kynnt hana eða nema
rit Thoroddsens á erlendum málum.
113