Náttúrufræðingurinn - 1994, Side 37

2. mynd. Hraungígir frá 1783 fara gegnum stóran rauðan gjallgíg frá fyrra (Rauðöldu)
gosi. Hraunið fellur inn í hraungíginn fremst á myndinni, mest í lokuðum rásum, sem örin
bendir á. Bakvið er Laki. - The crater row of 1783 cuts an older big scoria crater from the
second eruption, and the lava flows into the lava crater also from the second eruption,
mostly in lava tubes. The arrow points at some of them. At the skyline Laki. Mynd/photo
Jón Jónsson.
fengnum sprengingum. Mörgum er sjálf-
sagt enn í minni slíkt frá fyrri hluta Surts-
eyjargossins og sú breyting er varð þegar
sjór ekki lengur komst inn í gosrásina.
Gígurinn sem hér um ræðir er sporöskju-
lagaður í sprungustefnuna, um 280 m
langur og 250 m þvert yfir. Mælt frá
hrauninu sunnan við er hæðin upp á há-
kamb gígsins sunnan megin 70 m mælt
með loftþyngdarmæli. í dagbókum mínum
hef ég nefnt þennan gíg Stóra-Svart og
annan af sömu gerð norðaustan Laka
Langa-Svart. Þetta er aðeins til þæginda,
aðgreiningar og viðmiðunar í langri röð
nafnlausra gíga. Um Stóra-Svart sunnan-
verðan er brot með óverulegu misgengi en
á þeirri sprungu heftir gosið 1783 og á suð-
vestanverðum gígrimanum hlaðist upp all-
stór gíghrúgöld. Hraun frá þeim hefur
runnið inn yfir og þekur allan gígbotn
Stóra-Svarts (1. mynd) og fellur í ör-
þunnum lænum út yfir gígrimann að suð-
vestan. Af þessu má Ijóst vera að Stóri-
Svartur er eldri en Skaftáreldar og hefur
orðið til við allt aðrar aðstæður en þær sem
þá ríktu. Við norðausturenda þessa mikla
gígs rís annar, gerólíkur, um 40 m hár og
snarbrattur, dæmigerður hraungígur hlað-
inn úr stórum hraunflygsum, grófu gjalli
og hraunkúlum. Þessi gígur liggur upp að
Stóra-Svarti og hraun frá honum hafa
runnið upp að og meðfram honum báðum
megin. Að norðan er það mjög svo hulið
vikri frá gosinu 1783 en að sunnan er þetta
einkar greinilegt. Þar liggur helluhrauns-
straumur út á svörtu gosmölina og niður
eftir og út á suðurhlíð svarta gígsins. Sömu
megin má svo sjá hvemig hraun frá Skaft-
áreldum leggst ofan á þessa hrauntungu.
En hér kemur annað til. Hraungígurinn,
sem klæddur er þéttri grámosakápu, er
opinn til norðausturs og þar hefur hraun-
115