Náttúrufræðingurinn - 1994, Blaðsíða 73

■ MjÖLNIR-
LOFTSTEINSGÍGUR í
BARENTSHAFI? 74°oo'
Rannsóknir með hljóðbylgjum
sem gerðar voru um miðbik
Barentshafs hafa leitt í ljós nánast
hringlaga jarðmyndun sem um
margt minnir á loftsteinsgíga,
bæði að ásýnd og uppbyggingu
(Steinar Þór Guðlaugsson 1993).
Þessi jarðmyndun, sem nefnd
hefur verið Mjölnir, er á svokall-
aðri Bjarmalandssléttu (Gabriel-
sen o.fl. 1990), svæði þar sem
hafdýpi er 350-400 m (1. mynd).
Mjölnir, sem er 39 km í þvermál
og varð til á júra eða krít, getur
hafa myndast er smástirni eða
halastjarna hrapaði í grunnt haf
sem þá huldi sléttuna. Aðrar
hugsanlegar skýringar á tilurð
hans eru að um salt- eða leirstöpul
sé að ræða eða að hann hafí orðið
til við eldsumbrot, en ólíklegt er
að þær standist. Ef það reynist rétt
að Mjölnir hafi orðið til við
árekstur loftsteins á jörðina er
hann einn best varðveitti gígurinn
sem vitað er urn og skipar sér í
flokk 15 stærstu loftsteinsgíga
sem þekktir eru á jörðinni.
2. mynd. Ómmœlingar gerðar eftir punktalínunum
sýna sammiðja beltaskiptingu svipaða þeirri sem
einkennir stóra loftsteinsgiga. Kortið sýnir umfang
miðlœgrar hœðar, hringtrogs og ytra beltis með
röskuðum jarðlögum við endurkastsflöt frá mörkum
júra og krítar. Strikalínurnar sýna staðsetningu
þversniðanna á 3. og 4. mynd (Steinar Þór Guð-
laugsson 1993).
■ ÓMMYNDIRAF MjÖLNl
Mjölnir er hulinn 150-900 m þykkum
jarðlögum og verður því aðeins greindur
með jarðeðlisfræðilegum mælingum. Best
kemur hann fram á svokölluðum ómmynd-
um sem gerðar eru með því að senda öfl-
ugar hljóðbylgjur niður í jarðlögin undir
hafsbotni og mæla endurkast þeirra. Með
endurteknum mælingum á reglulegum
mælilínum fæst eins konar þversnið af
jarðlögunum undir línunum. í Barentshafi
liggur þéttriðið net slíkra mælilína vegna
olíuleitar.
Á ómmyndum frá Bjarmalandssléttu
(Steinar Þór Guðlaugsson 1993) kemur
fram á stóru svæði undir hafsbotninum
endurkastsflötur sem samsvarar mótum
júra og krítar í setlögunum. Á þessu dýpi
koma fram skýrt afmörkuð sammiðja belti
í Mjölni eins og sjá má á 2. mynd. Miðlæg
hæð, 9 km í þvermál neðst, hringlaga
dæld, 4 km breið og ytra belti með
röskuðuni jarðlögum, I 1 km breitt. Á 3.
mynd sést að undir gígnum liggur breið
skál. Hún er í laginu eins og haltur á hvolfi
og innan hennar eru jarðlögin svo brotin
og brömluð að ekki er hægt að henda
reiður á upphaflegri jarðlagaskipan. Skálin
er grynnst við barmana út við gígjaðarinn,
en dýpkar inn á við og er um það bil 3,6
km djúp undir miðfellinu þar sem hún er
dýpst. Snöggar breytingar á endurkasts-
151