Náttúrufræðingurinn - 1995, Qupperneq 5

Græna
GENABYLTINGIN
Fyrir hálfum öðrum áratug hélt sam-
eindalíjfrœðin innreið sína íplönturíkið
og markaði upphafið að erfðatækni í
plöntum. Flutningur framandi etfða-
efnis, sem ák\>arðar eftirsóknarverða
eiguúeika, úr öðrum lífverum í plöntur
opnar nýjar leiðir í plöntukynbótum.
Með erfðatækni má einnig nýta gífur-
lega framleiðslugetu landbúnaðarins
til að framleiða verðmæt framandi
efnasambönd í plöntum. Fyrstu afurðir
plöntuerfðatœkninnar hafa verið að
koma á markað síðustu misseri og er
því við hæfi aðfara nokkrum orðum um
tækni þessa og afurðir hennar og velta
fyrir sér þeirn möguleikum sem hún
býður upp á.
llt frá því maðurinn hvarf frá
Aflökkulífi hirðingjanna, settist
um kyrrt og hóf akuryrkju hefur
________ hann meira eða minna meðvitað
valið fyrir eftirsóknarverðum eiginleikum
þeirra nytjaplantna sem hann hefur kosið
að rækta. Slíkar plöntukynbætur hafa með
tímanum orðið markvissari og náði af-
raksturinn hámarki með grænu bylting-
unni svokölluðu á sjöunda og áttunda
áratugnum. Tókst þá með samræmdum
Einar Mantyla (f. 1963) lauk B.S.-prófi í líffræði frá
Háskóla Islands 1988 og eins árs framhaldsnámi í
sameindalíffræði 1989. Hann starfaði við Lífefna-
fræðistofu Raunvísindastofnunar Háskólans 1989-91
og hélt síðan til framhaldsnáms í plöntusameinda-
líffræði við Landbúnaðarháskólann í Uppsölum.
EINAR MÁNTYLÁ
aðgerðum vísindamanna víðs vegar um
heim að stórauka uppskeru helstu nytja-
plantna svo sem maís, hveitis og hrís-
grjóna, svo nokkrar séu nefndar. Enginn
vafi leikur á því að græna byltingin átti
stóran þátt í að bægja hungurvofunni frá
mörgum löndum, eins og Indlandi og
Banagladesh, a.m.k. tímabundið. Sagt
hefur verið um byltingar að þær gleypi
bömin sín en með grænu byltinguna er
þessu öfugt farið, böm hennar em langt
komin með að éta upp afrakstur byltingar-
innar. Ójöfn framleiðsla og dreifing mat-
væla um heiminn er þar að auki til þess
fallin að auka hættuna á staðbundnum
hungursneyðum. Burtséð frá dreifingar-
vandamálinu verður að tvöfalda núverandi
uppskeru í heiminum fyrir árið 2050 til að
halda í við fólksfjölgunina (Chrispeels og
Sadava 1994). Hefði tekist að koma bönd-
um á fólksfjölgunina hefði afrakstur grænu
byltingarinnar getað orðið okkur dágott
veganesti inn í framtíðina. Talið er ólík-
legt að hægt verði að endurtaka leikinn
með hefðbundnum plöntukynbótum einum
og sér og auka uppskeru jafn stórkostlega
og gert var á sjöunda og áttunda áratugn-
um. Miklar vonir eru nú bundnar við nýja
tækni, plöntuerfðatæknina, sem þykir
vænleg til að veita hefðbundnum plöntu-
kynbótum lið í þessum efnum. Báðar
þessar aðferðir byggjast á tilfærslu erfða-
efnis í þeim tilgangi að fá fram afbrigði
með nýja eiginleika, það fyrra með
erfðatækni og hið síðara með æxlun mis-
munandi afbrigða. Munurinn á aðferðun-
um liggur ekki síst í því magni erfðaefnis
Náttúrufræðingurinn 64 (4), bls. 235-242, 1995.
235