Náttúrufræðingurinn - 1995, Side 17

■ 3. FLOKKUR
3. mynd. Gríska gyðjan Pallas Aþena var
dóttir Seifs og steig með alvœpni út úr
höfði hans. Árið 1802 fannst smástirni
sem nefnt var Pallas eftir gyðjunni og
frumefni sem fannst ári síðar hlaut najhið
palladíum. Teikn. Lúðvík Kalmar Víðisson.
og nefnt Pallas. Ári síðar var nýtt frum-
efni, málmur, nefnt eftir smástirninu og
kallað palladíum (Pd). Pallas Aþena var
hin gríska gyðja visku, vísinda og lista;
hún var dóttir Seifs og steig með alvæpni
út úr höfði hans.
Fram að þessum tíma hafði ekkert frum-
efni verið nefnt eftir jörðinni sjálfri og
þegar frumefni nr. 52 fannst árið 1798 var
það nefnt tellúr eftir latneska heitinu tellus
= jörð. Tuttugu og fimm árum síðar fannst
annað frumefni með svipaða eiginleika og
tellúr og þá var stuðst við sömu nafna-
venju og frumefnið nefnt selen (frá selene
(gríska) = tungl).
NÖFN TENGD GOÐAFRÆÐl OG H)ÁTRÚ
í þessum flokki eru eftirfarandi níu
frumefni: arsen, kóbalt, nikkel, niobíum,
prómeþíum, tantalum, þóríum/thoríum,
títaníum og vanadíum.
Nöfn tveggja frumefna tengjast nor-
rænni goðafræði. Annars vegar er frum-
efnið þóríum, sem er málmur sem Svíinn
J.J. Berzelius fann í málmgrýti frá Noregi
(málmgrýtið var seinna nefnt thorite), og
hins vegar frumefnið vanadíum, dregið af
orðinu Vanadís sem er notað um Freyju í
Snorra-Eddu. Það voru tveir Svíar, G. Sef-
ström og J.J. Berzelius, sem gáfu síðar-
nefnda frumefninu nafn og þeir reyndu að
láta það koma fram í nafninu að vanadíum
myndar mjög marglit og fögur efnasam-
bönd.
Eins og segir í inngangi er afar sjaldgæft
að samtök efnafræðinga hafi ekki sam-
þykkt nafnatillögu þess sem uppgötvaði
frumefnið. Skemmtilega undantekningu,
eða afbrigði af undantekningu, er að finna
hjá frumefni númer 41. Árið 1802
uppgötvaði Englendingurinn Charles
4. mynd. Reikistjarnan Úranus. Hún upp-
götvaðist árið 1798 og geislavirkt frum-
efni semfannst 17 árum síðar hlaut nafnið
úran. A sama hátt tengist plúton nafiii
reikistjörnunnar Plútós. Mynd Geimferða-
stofnun Bandaríkjanna.
247