Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 38

að við beina sundrun úr lífrænum leifum,
svo sem surtarbrandi.
Gas sem fannst við boranir í Öxarfirði
1987 væntanlega hitamyndað (Magnús
Ólafsson o.fl. 1992).
KOLVETNISGÖS Á JARÐHITASVÆÐUM
A jarðhitasvæðum er metan oftast talið
myndað er H2 (vetni) hvarfast við CO,
(koldíoxíð) eða CO (kolmónoxíð), hvatað
af jámsamböndum eða gerlum, og mynd-
ast þá yfirleitt eingöngu metan. Á jarðhita-
svæðum í setlögum, t.d. Cerro Prieto í
Mexíkó og Yellowstone Park í Banda-
ríkjunum, hefur fundist metan sem ekki er
myndað úr C02 eða CO og fylgja því
önnur kolvetni, þ. á m. ómettuð og hring-
bundin, t.d. penten og bensen. Það gas er
talið hitamyndað við sundrun lífrænna
efna í setlögunum.
Metan kemur víða upp með hveragasi á
íslandi og er magnið oftast á bilinu 0-2%
af rúmmáli. Ekki virðist munur á háhita-
og lághitasvæðum í þessu tilliti. Á
jarðhitasvæðinu í Öxarfirði er metan 4-6%
og því fylgja einnig lengri kolvetniskeðjur,
allt upp í hexan og bensen (Magnús Ólafs-
son o.fl. 1992).
Ólífmynduð kolvetnisgös
Thomas Gold hefur sett fram tilgátu um
myndun kolefnissambanda án þátttöku líf-
rænna afla. Hún er í stuttu máli sú að úr
frummetani í iðrum jarðar hafi myndast
flókin kolvetnissambönd sem gefi aftur frá
sér metan sem berst til yfirborðs um veilur
í jarðskorpunni. Slíks metans væri helst að
vænta þar sem sprungur ná djúpt í jörð án
þess að þar séu eldsumbrot, sem valdi um-
breytingu á metaninu. Við ákjósanlegar
aðstæður á metanið líka að geta ummynd-
ast í þyngri kolvetni, s.s. olíu. Eigi kenning
Golds við rök að styðjast má leita jarðgass
og -olíu á allt öðrum stöðum og við aðrar
aðstæður en hingað til hefur verið gert.
Meðal þeirra staða, sem Gold hefur bent
á sem ákjósanlega til að leita að slíku gasi
og olíu eru Lagarfljót, sem er nálægt jaðri
gosbeltisins en þó utan þess, og Siljanskál-
in í Dölunum í Svíþjóð (sjá bls. 275).
■ UPPSTREYMISSVÆÐIN í
LAGARFLJÓTI
Gasið kemur aðallega upp á tveimur svæð-
um í og við Lagarfljót. Nyrðra svæðið er
við Hreiðarsstaði, gegnt ósum Grímsár (3.
mynd), en syðra svæðið er við suðurenda
Fljótsins og á aurum Jökulsár (5. mynd).
Hreiðarsstaðir
Uppstreymis gass verður einkum vart á
vetrum. Þar sem streymi er nægilega mikið
haldast opnar vakir á ís og þar sem streym-
ið er minna sjást gasbólur í ísnum. Svæðið
skoðuðum við í mars 1984 og síðan aftur í
febrúar 1985. í fyrra skiptið fundust aðeins
gasbólur í ísnum en hvergi nægilegt
gasstreymi til sýnatöku, þrátt fyrir leiðsögn
kunnugra. í síðara skiptið, þann 24. febrúar
1985, var glær ís á Fljótinu, um 30 cm
þykkur. Gasbólur voru víða í ísnum á um 1
km löngu svæði með fljótsbakkanum við
Hreiðarsstaði og náðu 300-400 m frá
268