Fréttablaðið - 15.08.2009, Blaðsíða 16

16 15. ágúst 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Í
slenska þjóðin hefur þykkan skráp og hefur að mörgu leyti
brugðist við kreppunni og óvissri framtíð af æðruleysi. Þrátt
fyrir reiði og jafnvel örvæntingu reynir fólk að sjá ljósið og
líta á ýmislegt gott sem breytt samfélag í kjölfar efnahags-
hrunsins hefur leitt af sér.
Margir hafa fundið sér tækifæri í þessum breytingum. Finna má
skemmtileg dæmi um margvíslega starfsemi sem lítill áhugi hefði
verið á í góðærinu en hefur náð að blómstra; endursala á notuðum
varningi, heimilisiðnaður og aukinn áhugi á íslenskri framleiðslu
eru dæmi um þetta. Ýmis önnur sprotastarfsemi er einnig blómleg
þannig að vænta má að þeir sérkennilegu tímar sem nú eru uppi
muni, þegar upp er staðið, skila ýmsu uppbyggilegu inn í samfélagið
til framtíðar.
Húmorinn er líka skammt undan enda getur kaldhæðni og skop-
legt samhengi hlutanna verið ágæt útrás fyrir reiði sem ella gæti
beinst í neikvæðari farveg.
Undir niðri nagar þó óvissan þjóðina. Það er staðfest í niður-
stöðum alþjóðlegrar könnunar um fjármálakreppuna sem gerð var
í júní síðastliðnum og birt nú í vikunni. Könnunin nær til almenn-
ings í 22 löndum og annast Capacent Gallup framkvæmd hennar
hér á landi.
Íslendingar eru áberandi svartsýnastir á efnahagsástandið meðal
þeirra þjóða sem könnunin nær til. Auk þess er traust landsmanna
á getu ríkisstjórnarinnar til að bregðast við ástandinu þverrandi.
Samkvæmt könnuninni telur 71 prósent Íslendinga að efnahags-
ástandið eigi enn eftir að versna meðan 46 prósent Þjóðverja, sem
voru næstsvartsýnastir á eftir Íslendingum, voru á þessari skoðun.
Ísland var annað tveggja landa í könnuninni þar sem svartsýni
hafði aukist milli kannana en sú næsta á undan var gerð í mars.
Í könnuninni er einnig spurt um sálfræðileg einkenni sem oft
eru tengd við streitu og álag. Í ljós kom að 63 prósent Íslendinga
töldu sig hafa upplifað einkenni eins og svefnleysi, streitu, kvíða og
depurð sem afleiðingu efnahagsástandsins. Þetta er talsvert yfir
meðaltali þjóðanna, sem er 54 prósent. Það er því ljóst að kvíðinn
er skammt undan þótt fólk beri sig vel frá degi til dags.
Meðan dregur úr svartsýni á efnahagshorfum í langflestum
þeirra landa sem könnunin nær til þá eykst hún á Íslandi. Þetta er
auðvitað í fullu samræmi við raunveruleikann því meðan nú eru
farnar að berast fréttir frá ýmsum löndum, meðal annars Banda-
ríkjunum, Þýskalandi og Frakklandi, um að teikn séu á lofti um að
landið fari að rísa í efnahagsmálum þá eru engin slík teikn á lofti
hér heima.
Hér ríkir mikil óvissa um marga hluti. Loks er þó farið að glitta í
afrakstur rannsókna á aðdraganda hrunsins. Það skiptir enda miklu
máli fyrir sjálfsmynd þjóðarinnar til framtíðar að þetta tímabil sé
kortlagt og skýrt og ekki síður að þeir sem ábyrgð bera verði látnir
axla hana og ekki gert kleift að hlaupast undan skuldum sínum.
Næstu sólarhringar munu vonandi færa þjóðinni aukið tilefni til
bjartsýni. Hún hefur vissulega þykkan skráp en þarf nú á áþreifan-
legum batamerkjum að halda.
Íslendingar eru svartsýnastir þjóða á efnahagshorfur.
Gengið hefur á
þykkan skráp
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR
Í öllum aðalatriðum eru aðeins tvær leiðir til að stjórna fisk-veiðum. Önnur er sú að láta markaðslögmálin gilda um
þróun atvinnugreinarinnar. Hin
er að láta félagsleg sjónarmið ráða
för.
Segja má að hér hafi markaðs-
reglur með ákveðnum takmörkun-
um gilt á þessu sviði síðan 1990. Að
baki þeirri stefnumörkun bjó að ná
þurfti auknum árangri varðandi
vernd fiskistofna og þjóðhagslega
meiri hagkvæmni í rekstri.
Lykillinn að báðum markmiðum
felst í því að ná jafnvægi milli
stærðar og sóknargetu fiskiskipa-
stólsins annars vegar og afraksturs-
getu fiskistofnanna hins vegar.
Of stór floti þýðir meiri fjárfest-
ingu en þörf er á. Hún kallar aftur á
skammtíma sjónarmið útvegsmanna
um að auka afla
umfram ráðgjöf
til að nýta fjár-
festinguna. Of
litlar veiðiheim-
ildir á hverju
skipi auka brott-
kast. Reynslan
sýnir að frjálst
framsal veiði-
heimilda hefur
reynst betur en
miðstýring til þess að ná jafnvægi.
Hér hafa skip ákveðna fram-
seljanlega og varanlega hlutdeild í
leyfðum heildarafla af hverri teg-
und. Markaðurinn er þó verulega
takmarkaður. Heimildirnar eru
bundnar við skip og má því ekki
framselja hverjum sem er. Afla-
mark hvers fiskveiðiárs má aðeins
leigja að ákveðnum hluta. Takmörk
eru fyrir því hvað hver einstök
útgerð getur átt stóra hlutdeild.
Í veiðiheimildunum felast tak-
mörkuð eignarréttindi. Þessi tak-
mörkuðu eignarréttindi í varan-
legum veiðiheimildum eru aftur
undirstaða veðhæfni skipa og eru
þannig forsenda fyrir fjárhagslegu
sjálfstæði útgerðarfyrirtækja.
Þetta kerfi hefur leitt til þess að
við eigum nú færri en stærri og
sterkari sjávarútvegsfyrirtæki en
áður. Þau geta flest jafnað innbyrðis
sveiflur í veiði og markaðsverði á
ákveðnum tegundum. Við stöðug
efnahagsskilyrði skila þau arði sem
nýtist til fjárfestingar og atvinnu-
sköpunar á öðrum sviðum. Að sama
skapi eflast bæjarfélögin. Útvegs-
menn sjá sér hag í langtíma nýt-
ingarstefnu. Það minnkar þrýsting
á ofveiði.
Markaðslausnir í sjávarútvegi
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Hin hliðin á þessari þróun er vitaskuld sú að veik-ari útgerðir hafa látið undan síga. Sömu sögu
er að segja um mörg minni byggð-
arlög. Trú margra er að þessu megi
breyta með því að láta félagsleg
sjónarmið um atvinnu og byggða-
mynstur ráða þróun atvinnugreinar-
innar.
Engri þjóð hefur á hinn bóginn
tekist að ná viðunandi jafnvægi
milli stærðar fiskiskipaflotans
og afrakstursgetu fiskistofnanna
með þeim hætti. Það gengur ekki
upp að lofa sama fjölda starfa við
fiskveiðar og áður var þrátt fyrir
aukna tækni og ákveðnari veiðitak-
markanir. Það eru draumórar og
ósannsögli.
Reynsla þeirra þjóða sem stuðst
hafa við félagslega stjórnun endur-
speglar bæði opinbera styrki og
ofveiði. Ríkar þjóðir þar sem sjávar-
útvegur er hrein aukabúgrein hafa
leyft sér stjórnun af þessu tagi með
því að skattleggja almenning til að
brúa bilið. Þar sem sjávar útvegur
er undirstöðuatvinnugrein gengur
þetta ekki upp. Ríkisstyrkt fyrir-
tæki leysa heldur ekki vanda
byggðaþróunar með því að þau eru
ekki samkeppnishæf í launum.
Ríkisstjórnin hefur nú ákveðið
að hverfa frá markaðsstjórnun fisk-
veiða. Hún hefur þegar í smáum
mæli hafið félagslega stjórnun með
svokölluðum strandveiðum. Fyrsta
skrefið til að færa sömu reglu yfir á
almennar veiðar er tímasett næsta
haust. Þá byrjar offjárfestingin og
veiðikapphlaupið fyrir alvöru með
þekktum efnahags legum afleið-
ingum. Þann brúsa þurfa skatt-
greiðendur að borga annað hvort í
beinum sköttum eða í formi reglu-
bundinna gengisfellinga eins og
áður var.
Félagsleg markmið
Evrópusambandsríkin hafa flest getað leyft sér félags-leg sjónarmið við fiskveiði-stjórnun. Óánægja hefur
þó stöðugt farið vaxandi innan sam-
bandsins með framkvæmdina. Hún
hefur leitt til óábyrgra veiða og
skattborgararnir hafa ekki séð til-
gang í taprekstri og rányrkju. Fyrir
þá sök ræða menn á þeim vettvangi
breytingar og horfa meðal annars
til Íslands um þau efni.
Á sama tíma og Evrópusam-
bandið hefur gefið út nýja skýrslu
um mistök félagslegrar stjórn-
unar ákveður ríkisstjórn Íslands
hins vegar að taka hana upp. Veiði-
stjórnun Evrópusambandsins hefur
verið helsti Þrándur í Götu aðildar
Íslands. En nú er að því stefnt að
taka upp alla galla gamla Evrópu-
sambandskerfisins hér við land
áður en til hugsanlegrar aðildar
kemur.
Það er ósmár tvískinnungurinn í
yfirlýsingum sjávarútvegsráðherra
þegar hann segist ætla að standa
vörð um hagsmuni sjávarútvegsins
í samningum við Evrópusambandið
en áformar á sama tíma að innleiða
úrelt stjórnkerfi þess af fúsum og
frjálsum vilja. Það er í góðu sam-
ræmi við annað að ráðherrann
stýri aðildarviðræðunum á sjávar-
útvegssviðinu og bregði síðan fæti
fyrir samninginn í þjóðaratkvæða-
greiðslu eins og umsamið er milli
stjórnarflokkanna.
Eftir því sem pólitíkin í landinu
liggur núna má vera að á endanum
standi þjóðin frammi fyrir tveimur
kostum: Að innleiða gamla úrelta
fiskveiðistjórnun Evrópusam-
bandsins og hafna aðild eða ganga
í sambandið og verja rétt Íslands
til veiða og hagkvæmrar stjórnun-
ar á grundvelli takmarkaðra mark-
aðsreglna eins og verið hefur.
Fróðlegt væri að vita á hvora
sveifina útvegsmenn leggjast ef
kostirnir verða bara þessir tveir
eins og margt bendir til. Ljóst
ætti að vera að sjávarútveginum
er meiri hætta búin af stefnu ríkis-
stjórnarinnar í sjávarútvegsmál-
um en aðild að Evrópusamband-
inu.
Ráðherrann og Evrópusambandskerfið