Fréttablaðið - 15.08.2009, Blaðsíða 18

18 15. ágúst 2009 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Hafsteinn Hafsteins-
son skrifar um sátta-
miðlun
Sáttamiðlun (mediation) er lausnamiðuð ráðgjöf
sem stuðst er við þegar fólk
lendir í átökum, ágreiningi
eða deilum. Markmiðið er
að finna varanlegar lausn-
ir á samskiptaörðugleikum
fólks.
Í sáttamiðlun er vandinn skoðað-
ur með hverjum málsaðila fyrir sig
og svo haldinn sameiginlegur sátta-
fundur þar sem vandinn er ræddur
undir stjórn hlutlauss sáttamiðlara.
Hlutverk sáttamanns er að draga
fram þekkingu og sköpunar gáfu
fólks við lausn vandans og hvetja
til gagnkvæms skilnings og sam-
vinnu.
Allt sem fer fram í sáttamiðlun
er trúnaðarmál og allir taka þátt af
fúsum og frjálsum vilja. Í sáttamiðl-
un gefst tækifæri til að lýsa sinni
hlið málsins við öruggar aðstæð-
ur. Fólki gefst kostur á að greiða úr
misskilningi, greina ólíka hagsmuni
og koma fram með gagnkvæmar
lausnir. Það er grundvallaratriði í
sáttamiðlun að fólk hlusti á hvert
annað og sýni hvert öðru virðingu.
Nú liggur mikið við að sú sátta-
nefnd sem sett var á laggirnar af
stjórn Borgarahreyf-
ingarinnar standi sig en
henni er þó nokkur vandi
á höndum. Orsök deil-
unnar er fjölþætt en svo
virðist vera sem hún hafi
byrjað formlega þegar
þrír af fjórum þingmönn-
um hreyfingarinnar
ákváðu að greiða atkvæði
gegn aðildarviðræðum
við Evrópusambandið á
Alþingi og voru þá tald-
ir svíkja kosningaloforð
um að þjóðin taki lokaákvörðun
um mikilvæg mál. Jafnframt þóttu
þingmennirnir vinna á móti stefnu
flokksins með því að spyrða saman
tvö mál: Icesave og ESB. Þá þótti
málatilbúnaðurinn jafnvel heyra
undir hefðbundin klækjastjórnmál
sem ekki er í anda hreyfingar innar.
Aðrir telja afstöðu þingmannanna
þriggja mjög skiljanlega í ljósi
aðstæðna og að þeir séu í fullum
rétti til að fylgja sannfæringu sinni
eftir að hafa kynnt sér málin ræki-
lega.
Á heimasíðu Borgarahreyfingar-
innar stendur að „hreyfingin saman-
standi af hópi fólks úr öllum kimum
samfélagsins, sem hafi vaknað upp
við að misvitrir auð- og stjórnmála-
menn hafi kippt undan því fótunum
með glæpsamlegri hegðun og eigin-
hagsmunagæslu, og að krafan um
réttlæti, jafnrétti og lýðræði sam-
eini fólk í hreyfingunni“. Allir þing-
menn hreyfingarinnar hafa væntan-
lega samþykkt þessa yfirlýsingu.
Þegar ólíkir einstaklingar og
ókunnugir hver öðrum ætla að hefja
samstarf þurfa mjög skýr markmið
og vinnureglur að liggja til grund-
vallar.
Þingmennirnir fjórir starfa í
umboði hreyfingarinnar og eru fyr-
irmyndir hennar. Þeir geta unnið
saman sem ein heild að hagsmun-
um kjósenda eða ákveðið að sinna
eiginhagsmunum og afneitað eigin
glappaskotum. Mistök þeirra allra
eru skiljanleg enda um að ræða
flókið samstarf og erfið viðfangs-
efni að ræða. En alvarlegustu mis-
tökin hafa ekki ennþá litið dags-
ins ljós. Vegna ágreiningsins gæti
hreyfingin liðið undir lok. Það mun
gerast ef þingmennirnir hafa ekki
kjark og kærleika til að sjá sinn
þátt í vandanum, fyrirgefa, biðjast
afsökunar og finna sameiginlega
lausn á ágreiningnum, en um það
snúast kjörorðin jafnrétti, réttlæti
og lýðræði. Ágreiningur er eðli-
legur hluti daglegs lífs og hvorki
neikvæður né jákvæður í sjálfum
sér, en viðbrögð okkar við honum
geta verið það. Með því að takast
á við ágreining á uppbyggilegan
hátt skerpum við á því sem skipt-
ir máli, lærum að sýna hugmynd-
um og þörfum annarra virðingu og
sjáum í vandanum nýja möguleika,
valkosti og tækifæri.
Höfundur er sáttamiðlari.
Réttlát og lýðræðisleg lausn
fyrir Borgarahreyfinguna
HAFSTEINN
HAFSTEINSSON
Samdi íslenska samninganefndin af sér?
UMRÆÐAN
Gauti B. Eggertsson skrifar
um Icesave-samninginn
Ragnar Hall lögfræðingur hefur haldið því fram að
íslenska samninganefndin hafi
samið af sér við gerð Icesave-
samningsins. Mistökin, að
mati Ragnars, liggja í því
hvernig úthlutað er úr þrota-
búi bankans samkvæmt samn-
ingnum. Það er mín skoðun að
samningurinn gefi ekki tilefni til svo
alvarlegra ásakana.
Rétt er að endurtaka röksemdir Ragn-
ars (þótt að vísu finnist mér rétt að
halda því til haga að Jón Steinsson, hag-
fræðingur, benti mér á sama atriði strax
og samningurinn var kynntur, án þess
að draga jafn afdráttarlausa ályktun um
samningatækni Íslendinga).
Skiptaregla Ragnars Hall
Röð kröfuhafa við úthlutun á eignum
þrotabús Landsbankans skiptir miklu
máli fyrir endanleg útgjöld íslenskra
skattgreiðenda.
Segjum sem svo að tiltekinn inn-
stæðueigandi eigi 50.000 evrur og eign-
ir bankans dugi aðeins fyrir 75 pró-
sentum innlána. Þá, samkvæmt þeirri
úthlutunarreglu er Ragnar telur eðli-
lega, fær Tryggingasjóður innstæðueig-
enda (sem tryggir um 20.000 evrur) að
fullu greitt (enda 20.000 evrur minna
en 75% af 50.000). Svo yrði afgang-
urinn fenginn innlánseigandanum
(0.75*50.000-20.000=17.500).
Icesave-samningurinn kveður hins
vegar á um að þessi 50.000 krafa sé
skorin í tvær jafnréttháar kröfur.
Þannig fái Tryggingasjóðurinn aðeins
75% af 20.000 (og innstæðueigand-
inn 20.000 plús 75% af 30.000). Ragn-
ar Hall telur að með þessu hafi Ísland
samið af sér. Réttast hefði verið sam-
kvæmt íslenskum lögum, að hans mati,
að skipta búinu líkt og upphaflega kraf-
an væri óskipt og því gengju fyrstu
krónurnar beint til Tryggingasjóðs inn-
stæðueigenda eins og í fyrra dæminu.
Vandinn við lagatúlkun Ragnars
Vandinn við þessa lagatúlkun er að
íslensk lög kveða ekki skýrt á um þessa
skiptareglu, ólíkt lögum í mörgum
erlendum ríkjum. Skiptaregla Ragnars
á sér hvorki beina stoð í lögum né for-
dæmum við skipti á þrotabúum fjármála-
stofnana á Íslandi. Að því er ég best get
séð á reglan sér eingöngu stoð
í fordæmum hjá Ábyrgðasjóði
launa. Fjölmargir aðrir íslenskir
lögfræðingar halda fram öðrum
sjónarmiðum en Ragnar, með
vísun í íslensk lög og fordæmi.
Þykja mér rök þeirra tiltölulega
sannfærandi, að því marki sem
ég er læs á íslensk lög.
Það eina sem ég hygg að við
getum sagt með vissu á þessu
stigi málsins er því að íslensk lög
kveða ekki skýrt á um hvernig
þrotabúum fjármálastofnana yrði
skipt. Það er því erfitt að spá fyrir um
niðurstöðu íslenskra dómstóla ef reynt
hefði á.
Kjarni málsins
En þetta er ekki kjarni málsins. Kjarni
málsins er sá, að kröfuröðin var auð-
vitað samningsatriði milli Íslendinga,
Hollendinga og Breta. Það var ekki við
því að búast að viðsemjendur okkar
vildu láta kröfuröð ráðast fyrir hér-
aðsdómi uppi á Íslandi. Auðvitað voru
Hollendingar og Bretar ekki tilbúnir að
skrifa undir samning, sem þeir vissu
ekki hvað þýddi. Það hefðu verið afglöp
af þeirra hálfu. En náðu þeir þá fram
öllum sínum kröfum en við engu?
Eru menn búnir að gleyma
neyðarlögunum?
Það er eins og menn gleymi því að
þegar Bretar og Hollendingar settust
við samningaborðið með okkur Íslend-
ingum var Alþingi Íslendinga nýbúið að
setja neyðarlög sem umturnuðu kröfu-
röð í þrotabú íslensku bankanna, með
því að setja innlánseigendur fremst, en
láta aðra kröfuhafa mæta afgangi.
Á sama tíma sagði Alþingi að innláns-
eigendur í íslenskum útibúum fengju
innistæður sínar til baka að fullu á
meðan innstæðueigendur í erlendum
útibúum voru í engu tryggðir af íslensk-
um stjórnvöldum. Þetta var það sem
upphaflega hleypti illu blóði í viðsemj-
endur okkar. Þessi mismunun var ekki
beint til þess fallin að skapa traust hjá
viðsemjendum okkar um kröfuröð að
íslenskum lögum.
Ragnar Hall virðist telja að íslenska
samninganefndin hafi samið af sér
vegna þess að samningurinn kveður
ekki á um þá kröfuröð innlánseigenda
sem hann telur eðlilega samkvæmt
íslensku neyðarlögunum sem samþykkt
voru á Alþingi korteri fyrir hrun. En
má ekki á sama hátt halda því fram að
samninganefndin hafi unnið „afrek“
með því að fá Hollendinga og Breta til
að fallast yfirhöfuð á neyðarlögin, því
þrátt fyrir allt gerðu neyðarlögin kröf-
ur innlánseigenda (og þar með Trygg-
ingasjóð að stórum hluta) að forgangs-
kröfum?
Hvað hefði gerst ef þetta hefði ekki
náðst fram, og alþjóðasamfélagið hefði
knúið okkur til að aflétta neyðarlögun-
um? Í fyrsta lagi hefði það valdið því að
ríkið fengi miklu minna í sínar hendur
úr búi Landsbankans. En það er ekki öll
sagan.
Hvað hefði gerst án neyðarlaganna?
Ef neyðarlögin stæðust ekki myndi
það einnig þýða að nýju bankarnir, þ.e.
Nýja Kaupþing, Íslandsbanki og Nýi
Landsbankinn, myndu fá miklu minna
í sínar hendur úr þrotabúum gömlu
bankanna. Þessir nýju bankar eru hand-
hafar krafna íslenskra innlánseigenda á
þrotabú gömlu bankanna. Þessar kröfur
nýju bankanna eru forgangskröfur sam-
kvæmt neyðarlögunum. Ef ekki hefði
til þeirra komið væru þær jafnsettar og
kröfur hinna fjölmörgu erlendu banka
er veittu íslenskum fjármálafyrirtækj-
unum fyrirgreiðslu.
Icesave-samningurinn náði því þó
fram að við náðum sátt við erlenda
lánar drottna, eða a.m.k. erlend stjórn-
völd, um að innlánseigendur ættu for-
gang, en aðrir kröfuhafar væru þar með
settir út í kuldann.
Auðvitað gerðu bresk og hollensk
stjórnvöld þennan samning ekki af
neinum sérstökum náungakærleika.
Þau áttu líka augljósra hagsmuna að
gæta, nefnilega þeirra að þeirra eigin
tryggingasjóðir fengju eitthvað upp í
skaðann. Það má segja að Icesave-samn-
ingurinn sé að einhverju leyti sam-
komulag stjórnvalda þessara ríkja til
að tryggja hagsmuni eigin skattborgara
á kostnað annarra kröfuhafa, aðallega
sýnist mér á kostnað þýskra banka. Það
eru því væntanlega aðrir kröfuhafar,
og íslenskir og erlendir lögmenn þeirra,
sem hafa ríka hagsmuni af því að
Icesave-samningarnir verði felldir og
neyðarlögin afnumin, en ekki endilega
íslenskir skattgreiðendur að sama skapi.
Ósanngjörn kröfuröð?
Íslensk lög eru óskýr, a.m.k. ef marka
má þá fjölmörgu íslensku lögfræðinga
sem hafa tjáð sig um málið. En er kröfu-
röð innlánseigenda samkvæmt Icesave-
samningum ekki ósanngjörn í alþjóðlegu
samhengi? Er verið að svína á okkur?
Svarið sýnist mér vera nei.
Í landi okkar helstu viðsemjanda,
Breta, er kröfuröð negld niður með skýr-
um hætti. Lög þeirra segja að Trygginga-
sjóður innlánseigenda sé aftastur í
röðinni á eftir öðrum kröfum innlánseig-
enda! (A.m.k. ef marka má ýmis laga álit
á upplýsingasíðu íslenskra stjórnvalda
um þetta efni á www.island.is). Sama
gildir hjá okkar forna nýlenduveldi, Dan-
mörku. Er við því að búast að viðsemj-
endur okkar hefðu fellt sig við túlkun
Ragnars Halls á neyðarlögunum sem sett
voru korteri fyrir hrun, þegar þessi lög
voru bersýnilega smíðuð til að lágmarka
skaða Íslands burtséð frá hagsmunum
breskra og hollenskra innlánseigenda?
Hefði ekki verið að bera í bakkafullan
lækinn að krefjast þess að þessar þjóðir
sættu sig bæði við neyðarlögin, sem
tryggði íslenska innlánseigendur að fullu,
en erlenda í engu, og svo í ofanálag að
neyðarlögin væru túlkuð þannig að nán-
ast allur skaðinn af þessu gjaldþroti lenti
á breska og hollenska Tryggingasjóðnum,
sem og erlendum innláns eigendum á borð
við breskar sveitar stjórnir, spítala, og
líknarstofnanir sem trúðu Landsbankan-
um (og þar með íslenska Fjármáleftirlit-
inu) fyrir sparifé sínu?
Er ekki allt eins hægt að halda því
fram að það hafi verið „afrek“ hjá
íslensku samninganefndinni að lög hafi
þó verið túlkuð líkt og gert er í samning-
um, frekar en (i) að viðsemjendur okkar
hefðu neitað að viðurkenna neyðarlögin
eða (ii) að kröfuröðin hefði verið líkt og í
Bretlandi og Danmörku þar sem Trygg-
ingasjóður er síðastur í kröfuröð inn-
lánseigenda?
Niðurstaða
Mín niðurstaða felur hvorki í sér þá
skoðun að samið hafi verið af sér eða að
afrek hafi verið unnið í Icesave-samn-
ingum. Þetta var einfaldlega að mörgu
leyti fyrirsjáanleg niðurstaða í hörmu-
legu máli. Málamiðlun. Hefði verið
hægt að ná fram betri málamiðlun? Ég
treysti mér ekki til þess að dæma um
það, enda samningar af þessu tagi flókn-
ir, og samningsstaða okkar var afskap-
lega veik. Á hinn bóginn sýnist mér
að af tveimur herfilegum kostum sé
happadrýgst fyrir Alþingi að samþykkja
Icesave. Það er eitt lykilatriðið til að
endurreisa alþjóðlegt traust á Íslandi.
Með því að fella samninginn hefjum við
háskaför sem ekki sér fyrir endann á.
Það þarf að klára þetta ógæfumál og
snúa sér að uppbyggingu Íslands.
Höfundur er hagfræðingur.
GAUTI B.
EGGERTSSON
Verð kr. 265.000.-
Hrein fjárfesting ehf
Dalbraut 3 105 reykjavík • rainbow@rainbow.is
Sími verslun 567 7773 . kvöld og helgar 893 6337
www.rainbow.is
Rainbow
Bjóðum nokkrar Rainbow á 186,000
Eða gömul Rainbow upp í nýja tilboð 155,000
Eigum einnig notaðar yfi rfarnar rainbow
með ábyrgð verð 80.000 tilboð 58.000
meðan byrgðir endast.