Samvinnan - 01.11.1946, Page 6

SAMVINNAN
9. HEFTI
bróðirinn verið kaupfélagsstjóri í Klaustri, annar
starfrækt gistihúsið, þriðji séð um búið og flutninga
til og frá Reykjavík. Fjórði bróðirinn, sem er búsett-
ur í Reykjavík, flytur mörg þúsund birkiplöntur aust-
ur í hina fögru hlíð ofan við bæinn í Klaustri. Fimmti
bróðirinn umbætir vélar og leggur vandasama jarð-
leiðslu fyrir rafmagn vegna fyrirhugaðrar áveitu á
ættaróðalinu. Kirkjubæjarklaustur er fögur jörð og
búin dularfullum gæðum. Eldhraunið rann na^rri
bænum í móðuharðindunum. Afarstórt, slétt sand-
flæmi liggur frá túninu í Klaustri í átt til sjávar. Dá-
lítill lækur fellur fram af brekkunni bak við bæinn á
Klaustri. Kemur hann úr stöðuvatni, sem er
skammt ofan við brúnina. Við þennan læk er byggð
rafstöð með 150 hestafla orku. En uppi á heiðinni má
veita allmikilli bergvatnsá í þetta vatn og mynda
stóran foss fram af brekkunni. Sá foss gæti fram-
leitt raforku handa Óllu því fólki, sem býr milli Mýr-
dalssands og Lómagnúps. Á sandinum, skammt frá
bænum í Klaustri, er allgóður flugvöllur, sjálfgerður.
Mun mega gera þann flugvöll mjög fullkominn með
því að láta steinefni úr Skaftá þétta sandinn. Við
brúna á Skaftá undirbúa bræðurnir fimm í Klaustri
einkennilega nýsköpun. Þeir ætla að rækta Stjórnar-
sand, sem er um 20 ferkílómetrar með áveitu úr
Skaftá. Hafa þeir dælustöð við ána og lyfta vatninu
með raforku þannig, að það rennur í stríðum læk yfir
sandinn. Með dráttarvél eru gerðir smáskurðir og
garðar um sandinn, bæði til að leiða vatnið og til
að mynda uppistöðu. Allt vorið og sumarið er vatnið
í Skaftá mettað steinefnum. Þegar því er fyrst veitt
yfir sandinn, sígur nokkuð af vatninu ofan í sand-
inn, en tiltölulega fljótt fylla steinagnirnar allar hol-
ur og sandbreiðan verður vatnsheld. Á öðrum stöð-
um í Skaftafellssýslu er sandlendi fullgróíð og góð
slægja eftir 10 ára bergvatnsáveitu. Skaftárvatn er
miklu betra, og gera kunnáttumenn ráð fyrir, að
Stjórnarsandur hjá Klaustri geti fullgróið með sam-
felldri áveitu á 5 árum. Telja búfróðir menn, að þar
geti á sínum tíma orðið tún, sem fæðir nokkur
hundruð kýr. Rafdælurnar við Skaftá voru ekki full-
gerðar fyrr en í haust sem leið. Tilraunir, sem gerðar
hafa verið, benda til, að allur undirbúningur sé í
bezta lagi. Uppistöður hafa myndazt innan við sand-
garðana á sléttunni hvenær sem dælurnar tóku til
starfa. Bergur, yngsti bróðirinn í Klaustri, er hug-
vitssamur svo að af ber. Hefur hann komið fyrir öllum
raflögnum og dælum, sem með þarf við verkið. Ef
unnt verður á nokkrum árum að gera Stjórnarsand að
töðuvelli, er það að vísu mikil og ánægjuleg fram-
kvæmd í Kirkjubæjarklaustri. En verkið verður þó
enn þýðingarmeira í sínum óbeinu afleiðingum. Víða
eru stærri sandar en hjá Klaustri og jökulár þrungn-
ar steinefnum. Mætti svo fara, að allrastærstu túnin
á íslandi yrðu gerð á þeim söndum með orku raf-
magns og frjómagni jökulfljótanna.
Félagsskapur bræðranna í Klaustri er óvenjulegur
og mætti vel verða til fyrirmyndar á efnishyggjuöld.
Ást þeirra á óðalinu knýr þá til að prýða og bæta
staðinn, þar sem þeir hafa lifað bernsku- og æskuár-
in. Þeir af bræðrunum, sem eru fluttir burtu og búast
tæplega við að flytja þangað aftur, eru algerlega sam-
hendir hinum, sem starfa heima. Undir velviljaðri
forsjá fimm bræðra verður orka fossa og sanda í
ættargarðinum leyst úr læðingi og tekin í þjónustu
fólksins, sem byggir landið. í þessa átt þarf að starfa
á hverju myndarheimili út um allt land.
Iðnaður í sveitum og kaupstöðum.
Frá því land byggðist var nokkur iðnaður á hverju
heimili. Nú hefur véltæknin sótt á að þurrka út allan
iðnað nema í stærstu verzlunarstöðum landsins. Þetta
er öfugstreymi. Mikið af iðnaði landsins gæti betur
þróazt í sambandi við nokkra jarðrækt og búskap
heldur en í stórum bæjum, þar sem landleysi og dýr-
tíð er eins og farg á fólkinu. í Svíþjóð er mikið af
iðnaðarvörum framleitt í sveitunum. Úrsmíði hefur
öldum saman verið mikil iðn í byggðum Svisslands.
Sýnilega gæti bókband, fatasaumur, einfalt hús-
gagnasmíði og margháttaður annar iðnaður haft
betri aðstöðu í vissum sveitum, þar sem samgöngur
eru góðar og raforkuskilyrði, heldur en í kaupstöðum.
Hér þarf að fara saman áhugi einstaklingsins og fé-
lagsleg umhyggja. Samvinnufélögin eru búin að skapa
margar gagnlegar nýjungar, en þeirra bíða enn mörg
óleyst verkefni. Fjöldi ungra manna, kvenna og karla,
hafa nú safnað fjármunum á dýrtíðarárum. Ef þetta
unga fólk notar tímann og tækifærin, lærir nýjár
iðnir, leggur fé í húsagerð og vélakaup með nægi-
legri forsjá, þá hefur það undirbúið framtíð sína og
margra annarra. En í þessum efnum geta samvinnu-
félögin stutt sjálfbjargarviðleitni einstaklinganna á
margan hátt og eiga að gera það. Kaupfélag, sem
lætur vera að leita að viðráðanlegum umbótaverk-
efnum, er byrjað að dragast aftur úr. Sú nýsköpun
er bezt, sem sprettur af eðlilegri þörf dugandi manna
til að leysa verkefnin með einstaklingshyggju og fé-
lagslegri framsýni. Stríðsgróðinn hefur blindað marga
menn, svo að þeir hyggja, að allar umbætur eigi að
koma frá stjórnarvöldum landsins. Að vísu má gera
til þeirra nokkra kröfu, en drýgst verður sú fram-
sókn, sem sprettur af vakandi umbótalöngun ein-
staklinganna.
238