Samvinnan - 01.11.1946, Page 20

SAMVINNAN
9. HEFTI
unun var á að horfa. í þessu kom fram einn þáttur í
listagáfu Einars Benediktssonar. Skáldgáfan var hon-
um dýrmætust af öllum hans mörgu glæsilegu eigin-
leikum, og einskis af eignum sínum og eiginleikum
gætti hann með jafn mikilli umhyggju og kostgæfni.
Ljóðabækur hans voru í fyrstu útgáfu fásénir dýr-
gripir, hvort heldur litið var á ljóðin eða hinn ytri
búning. í útgáfu ísafoldar eru bindin þrjú. í fyrstu
bókinni eru kvæðin úr útgáfunni frá 1897, og Pétur
Gautur, sem skáldið þýddi litlu síðar. í öðru bindi
eru Hafblik og Hrannir, en í hinu þriðja Vogar og
Hvammar. Útgefendur hafa vandað útgáfuna, svo
sem við mátti koma. Þó hefur ekki tekizt til fulls að
ná þeim óvenjulega listræna blæ, sem einkenndi
fyrstu útgáfu Hafblika og Hranna, undir eftirliti
skáldsins sjálfs og Sigurðar Kristjánssonar.
En þegar komið er að aðalatriði málsins, heildarút-
gáfu af ljóðverkum Einars Benediktssonar, þá mun
verkinu fagnað af öllum þeim íslendingum, sem
kunna skil á góðum skáldskap. Hér eftir á aðeins við
að hafa tvenns konar útgáfur af ljóðum Einars Bene-
diktssonar: Heildarútgáfu eða stutt úrval. Mörg af
kvæðum þessa skálds eru nú fyrir löngu orðinn óað-
skiljanlegur hluti af andlegri séreign ljóðrænna ís-
lendinga. En þeir, sem vilja fylgja skáldinu alla leið
frá hinum háu tindum andlegra stórsýna út á hina
þokukenndu útjaðra á víðlendu ríki hans, verða að
eiga öll ljóðin. Útgáfa ísafoldar er þess vegna verk,
sem þjóðin öll má minnast með fullri viðurkenningu.
Nokkru eftir að möndulveldin gáfust upp 1945, kom
út í Danmörku merkileg bók eftir íslending. Hún hét
„Island under Besættelser og Unionssagen“. Höfund-
ur þessarar bókar heitir Bjarni M. Gíslason. Er af hon-
um mikil og merkileg saga. Bjarni M. Gíslason er
nú orðinn mjög kunnur í Danmörku, sem rithöfund-
ur og söguskáld. Hann er Vestfirðingur að ætt, missti
foreldra sína ungur, en var alinn upp fram undir
fermingaraldur á ágætu en afskekktu heimili í
Barðastrandarsýslu. Hafið, landið og fornar og nýj-
ar íslenzkar bækur mótuðu sál drengsins. Þegar hann
fór að geta unnið fyrir sér, lagði hann ótrauður út í
lífsbaráttuna, var eitt ár léttadrengur á sunnlenzkum
sveitabæ, háseti á vélbáti í Vestmannaeyjum og há-
seti á erlendu skipi, sem fór viða um heimshöfin. Að
lokum varð hann háseti á íslenzkum togara, sparaði
eins mikið og hann gat af kaupi sinu og notaði dá-
lítið af þessum fjármunum til að gefa út ljóðakver, en
fór með afganginn af gróða sínum til Danmerkur,
gekk þar í skóla meðan sjóðurinn entist og lagði þá
inn á hina erfiðu braut að verða rithöfundur á fram-
andi tungu. Sú leið er sjaldan stráð rósum. En Bjarni
Gíslason nafði með sér góðan arf úr ættlandinu.
Hann var gæddur miklu skapandi afli, mikilli dirfsku,
ættjarðarást og manndómi. Þessir eiginleikar hafa
opnað honum margar dyr, og eiga vafalaust eftir að
skapa honum örugga frægð bæði í ættlandi hans og
öðrum Norðurlöndum. Bjarni Gíslason hefur gert ís-
landi ómetanlegt gagn með því að halda fjölda fyr-
irlestra um landið og þjóðina, bæði í Danmörku og
Svíþjóð og með skáldritum sínum og fræðigreinum
um ísland. Meðan stóð á stríðinu, var urgur í all-
mörgum Dönum yfir því að íslendingar skyldu ákveða
skilnað, án þess að á undan gengju formleg viðtöl og
samningar. Bjarni Gíslason fór víða um Danmörku á
þessum árum, og var vitaskuld beint til hans mörgum
spurningum um þetta efni og auðvitað ekki ætíð í
vinsamlegum tón. Bjarni svarar þessum fyrirspurn-
um í allmörgum og ýtarlegum ritgerðum varðandi ís-
land og íslenzk málefni. Eftir að stríðinu lauk gaf
hann helztu ritgerðirnar út í bók þeirri, sem nefnd
er hér að framan. Þar er í nokkrum þáttum gefin
stutt en skýr mynd af sambandsmáli íslendinga og
Dana. Bjarni Gíslason rekur í fáum dráttum sögu
landsins. Hann lýsir Alþingi fyrr og nú. Hann skýrir
frá hinum margþættu framförum síðan 1874, frá
menningu landsins og lífsbaráttu þjóðarinnar, frá
viðhorf íslendinga til Danakonungs, frá hersetu Breta
og Bandaríkjamanna á íslandi, frá skilnaðinum 1944,
og frá þeirri mynd af ættlandinu, sem höfundurinn
sá eftir 12 ára dvöl erlendis.
Það væri æskilegt, að bók Bjarna Gíslasonar yrði
þýdd og gefin út hér á landi. Höfundurinn kann flest-
um mönnum betur að túlka mál þjóðar sinnar gagn-
vart erlendum mönnum. Hann trúir á málstað sinn,
er djarfur og sanngjarn í senn og rökfastur svo að
af ber.
íslendingar eiga að fylgjast með Bjarna Gísiasyní.
Hann er virðulegur sonur þjóðar sinnar og mun gera
landinu gagn og sæmd hvar sem hann fer.
Það er alþjóð manna kunnugt, að Sigurður Guð-
mundsson skólameistari er einhver áhrifamesti upp-
eldisfrömuður hér á landi. Hitt er mönnum minna
kunnugt, að hann er mjög einkennilegur og frumlegur
rithöfundur. Það var sagt um Pitt yngra, sem sat
lengi að völdum í Bretlandi á háskalegum tíma, að þó
mikill væri vandi á um aðgerðir í ríkisstjórninni, þá
hefði hann lagt fram meginorku sína í átökum ræðu-
manna í parlamentinu. Sigurði Guðmundssyni hefur
farið á sama veg. Menntaskólinn á Akureyri er meg-
inverk ævi hans. Þar hefur hann unnið varanlegt
stórvirki. Erlendur í Tungunesi, afi Sigurðar Guð-
mundssonar, hefur vafalaust verið mesti uppeldis-
fræðingur sinnar samtíðar, og skólameistari hefur
erft þann merkilega eiginleika í ríkum mæli. Sigurð-
252