Samvinnan - 01.12.1966, Blaðsíða 4

SAMVINNUBÆR
VIÐ ÖLFUSÁ
Oddur Sigurbergsson, núverandi
kaupfélagsstjóri Kaupfélags Ár-
nesinga.
Þegar komiö er á Kamba-
brún og horft yfir Suður-
landsundirlendið svo vítt
sem sér, hvarflar að huga
manns hversu fyrir ýmissa
hluta sakir ætti að hafa ver-
ið auðveld öll félagsmála-
starfsemi í þessum lands-
hluta, borið saman við mörg
önnur héröð. Landið er ekki
sundurskorið af háum fjall-
görðum. Víðáttumikið og
blómlegt sléttlendi blasir við.
Byggðin hefur um langan
aldur verið tiltölulega þétt,
og manndómsmikið og dug-
andi fólk hefur byggt hérað-
ið ekki síður en í öðrum
landshlutum. Enda er það
svo, að andlegar vakningar
og félagsmálahreyfingar
hafa farið frjóum straum-
um um Suðurlandsundir-
lendið. Búnaðarsamtök
bændanna eru gömul og rót-
gróin. Hitabylgja ungmenna-
félaganna vermdi snemma
hugi fólksins, mannbætandi
og fræðandi uppeldi bindind-
indismanna hafði hér sín
áhrif. Og þótt samvinnu-
hreyfingin væri hér nokkru
seinna á ferðinni en í sum-
um öðrum landshlutum,
lágu til þess margar skýr-
anlegar orsakir, og það mun-
aði þá líka um hana, þegar
komið var yfir erfiðleika
undirbúnings- og byrjunar-
áranna. Og þótt landið sé
frítt, búsældarlegt og líklegt
til auðveldra samgangna,
leynast augum ferðamanns-
ins ýmsir örðugleikar, sem
einmitt samvinna og sam-
hjálp dugandi fólks hefur
ýmist sigrazt á eða er að
sigra. Stórfljót klufu slétt-
lendið og gerðu samgöngur
örðugar á meðan þau voru
óbrúuð. Votlendi var mikið
í sumum sveitum og land-
brot af völdum flóða og
sandstorma átakanlegt, þar
til hafizt var handa um fyr-
irhleðslur, heftingu sand-
foks, uppþurrkun og áveitur.
En örðugast alls var hafn-
laus strönd, jafnt til út-
ræðis sem aðfanga. Hins
vegar tóku íbúarnir þeim
örðugleikum eins og þeir
lágu fyrir. Sótt var til sjáv-
ar, þótt höfn væri engin.
Nauðsynjar voru fluttar i
land og framleiðsla úr landi.
En nærri má geta hve hafn-
leysið var þó til mikillar ó-
þurftar og eins og myllu-
steinn um háls framfaranna
lengi vel.
Til þess lágu eðlileg rök,
að fyrstu stórátök samvinnu-
hreyfingarinnar á Suður-
landsundirlendinu urðu þau
að koma nýrri skipan á fram-
leiðslu og markaðsmál land-
búnaðarins með stofnun
smjörbúanna um aldamótin
og Sláturfélags Suðurlands
1907. Verður sú saga ekki
rakin hér, og er hún þó öll
hin merkasta. Hins vegar
varð þróun samvinnumál-
anna öll með nokkuð öðrum
hætti á Suðurlandi en í öðr-
um landshlutum, þar eð sala
landbúnaðarafurða var i
hcndum sérstakra sölufé-
laga, eins og að vísu títt er
erlendis. Annars staðar á
landinu fóru kaupfélögin
með hvort tveggja, neyt-
endaverzlun og framleiðslu
i umboðssölu, næstum und-
antekningalaust, og er svo
enn.
Nágrenni við ört vaxandi
höfuðborg á síðari hluta 19.
aldar og fyrra hluta hinnar
20. hafði sín óhjákvæmilegu
áhrif á afstöðu manna til
verzlunarmála á Suðurlandi.
Auk þess voru frá fornu fari
sterkar kaupmannaverzlan-
ir á Eyrarbakka. Vekjandi
áhrif til samvinnuverzlunar
komu ekki frá þessum stöð-
um. Þrátt fyrir það voru
Sunnlendingar engan veg-
inn ósnortnir af þeirri and-
legu vakningu, sem lá til
stofnunar kaupfélaganna;
eins og fyrr er sagt, enda
var það hún, sem var bak-
grunnur smjörbúanna, Slát-
urfélagsins og margra ann-
arra félagslegra fram-
kvæmda á Suðurlandi, þar á
meðal myndarlegra og á-
hrifamikilla tilrauna, sem
gerðar voru til að stofna
kaupfélög. En Sunnlending-
ar eins og aðrir þurftu sinn
reynslutíma og reynsluskóla.
Þegar kom fram um 1930,
var aðeins eitt kaupfélag
starfandi á Suðurlandi milli
Markarfljóts og Hellisheið-
ar, Kaupfélag Hallgeirseyj-
ar. Árið 1930 var stofnað
kaupfélag á Rangárvöllum.
Þessi tvö kaupfélög samein-
uðust svo í eitt félag 1948,
og hefur verið sagt frá því í
Samvinnunni fyrir skömmu.
Þegar hér var komið sögu,
höfðu í Árnessýslu gerzt
margir og merkir viðburðir.
Sláturfélagið hafði gjör-
breytt aðstöðu varðandi
sauðfjárafurðir. Smjörbúin
höfðu gert sitt gagn og í
framhaldi af þeim höfðu
verið stofnuð mjólkurbú á
Selfossi og í Ölfusi. Stóðu að
stofnun þeirra félagshyggju-
menn i héraðinu og ríkis-
valdið. Flóa- og Skeiðaáveit-
urnar voru stórframkvæmdir
risnar upp af sama grunni
og gjörbreyttu aðstöðu til
grasræktar. Eyrarbakki var
ekki lengur einráð verzlun-
armiðstöð austan Hellisheið-
ar, heldur var nú risinn upp
nýr verzlunarstaður við Ölf-
usárbrú, Selfoss, og fór þorp-
ið ört vaxandi. Samvinnu-
félögin höfðu fyrir löngu
sannað yfirburði sína í verzl-
un ef vel var á haldið, einn-
ig í Árnessýslu, þótt byrj-
unarerfiðleikar væru þar
miklir eins og víðast ann-
ars staðar. Jarðvegurinn var
undirbúinn og að því komið,
að eitthvað, sem um mun-
aði, hlaut að gerast á sviði
samvinnuverzlunar í sýsl-
unni, enda fór það svo.
Árið 1930 hafði Egill Thor-
arensen frá Kirkjubæ á
Rangárvöllum, rekið verzlun
á Selfossi um 12 ára skeið.
Hann fæddist 7. janúar 1897,
hafði hlotið uppeldi og
menntun á stóru og um-
fangsmiklu sveitaheimili,
stundað verzlunarnám í
Danmcrku, verið togarasjó-
maður og stundað verzlun-
arstörf í Reykjavík, áður en
hann hóf verzlun á Selfossi.
Egill Thorarensen sameinaði
svo marga kosti stórhuga og
skapandi leiðtoga, að leitun
er á öðru eins. Hann var bú-
inn fjölþættum listrænum
gáfum, hagsýnn og djarfur
kaupsýslu- og framkvæmda-
maður, sá langt fram í tím-
ann og var skapandi félags-
hyggjumaður.
Þennan mann fengu Ár-
nesingar í fyllingu tímans til
þess að verða kaupfélags-
4 SAMVINNAN