Samvinnan - 01.08.1969, Side 17

KOSM oe
MÓDFEtBOlO
Jóhann Hannesson
Aase Eskeland
Vigdís Finnbogadóttir
Bryndís Schram
Anna Sigurðardóttir
Margrét Margeirsdóttir
Hólmfríður Gunnarsdóttir
Sköpun konunnar,
Líber Chronicarum.
Jóhann Hannesson:
Um endurreisn
mæðraveldis
1. Aðstæður vorra tíma
Ráðsmennska karlmanna yfir
veröldinni á liðnum tímum og
einkum þó á vorri öld hefur leitt
jarðarbúa út í ógöngur. Aftur og
aftur má lesa að martröð leggist
nú yfir hugi manna, ef þeir leyfa
sér að hugsa út yfir líðandi
stund. Bókmenntir öngþveitis,
firringar og fjarstæðuhyggju
bera þessu vitni.
Stórsigrar efnavísinda og efn-
ishyggju, allsnægtir á heims-
markaði, ofvöxtur og meinvöxtur
tækninnar, látlaus aukning ver-
aldarauðs, víðtæk fræðsla þorra
heilla þjóða, iskyggilega vaxandi
sjélfvirkni í iðnaði og óstöðvandi
tilbreytni í margs konar þægind-
um, — þetta er talið oss til gildis
og bókfært eignamegin á reikn-
ingum nútímamenningar. Stöðugt
helia menn olíu á þá elda, sem
bezt brenna.
Skuldamegin má skrifa heims
styrjaldir tvær, stórar byltingar,
hreinsanir, ofsóknir ljósar og
leyndar, brottrekstur milljóna-
tuga frá heimkynnum þeirra,
birgðir af ABC-vopnum (atomic,
biological, chemical) nægar til
að útrýma mannkyninu, „þótt
mörgum sinnum væri“, eins og
sérfræðingur sagði fyrir fáum
árum. Nokkrir rithöfundar, guð-
fræðingar og félagsfræðingar
telja fram útbreidda firringu í
mannfélagi vorra tíma, óþolandi
skrifstofuveldi austan tjaldanna,
en vestan þeirra arðrán, kúgun
og þrúgun fátækra þjóða í þriðja
heiminum.
Er ekki kominn tími til að end-
urskoða rangláta ráðsmennsku
og skammsýna stjórnvizku karl-
mannanna?
Enn er ótalin ein mai'tröð-
in, mannfjöldasprengingin eða
,,barnabomban“, sem Svíar svo
nefna og bæði kyn bera sam-
eiginlega ábyrgð á. Til flestra
vandræða annarra er hins vegar
stofnað af karlmönnum, út frá
valdafíkn, sölumennsku og
græðgi. Hér til má telja mengun
vatna, eitrun andrúmslofts og
eyðingu gróðurmoldar, jurta og
dýra.
Nú mætti andmæla og segja,
að konur hljóti að bera sömu
ábyrgð og karlar nú, þar sem
þær hafi hlotið sömu réttindi eft-
ir sigurinn í kvenréttindabarátt-
unni.
Þessum andmælum má svara
með því að benda á að kvenrétt-
indabaráttan hefur ekki leitt af
sér endurreisn mæðraveldis né
nýsköpun sams konar skipulags.
Svo hátt var markið ekki sett.
Ættmóðir vor, Eva í Paradís,
féllst á þá uppástungu freistar-
ans að gera tilraun til að verða
eins og Guð í því að greina milli
góðs og ills, en kvenfrelsiskouur
stefndu að því að verða eins og
karlmenn, einkum að því er
snerti efnahagslegan rétt. Að þær
settu markið ekki hærra, kann
að stafa af þeirri sáru efnalegu
neyð, sem iðnbyltingin leiddi yf-
ir fjölmarear konur og börn. Þær
hlutu ekki stuðning allra kvenna,
ekki einu sinni hennar hátignar
Viktoríu drottningar, en allmarg-
ir karlmenn studdu þær og rætt-
ust þá í vissum skilningi orð spá-
mannsins: Karlmenn þínir skulu
verða sem konur. Þetta kann að
þýða að þeir skulu verða frið-
samir, hætta vopnaburði.
Svo segja lærðir menn að orð-
in „vita skil góðs og ills“ geymi
í sér merkinguna „að kunna að
stjórna málum“. Þótt það komi
ekki nema stundum í ljós í póli-
tíkinni að stjórnmálamenn viti
skil góðs og ills, þá skilur það
hver maður að undirstaða góðs
stjórnarfars hlýtur að vera vitn-
eskja um hvað reynist vel og
hvað illa. Það vita líka konur
einatt betur en karlar.
2. Vissa og óvissa um
mæðraveldið
Mæðraveldi er hér notað til að
þýða grískættaða orðið matriar-
kat. Mater er móðir, en arche er
forysta, staða í fremstu röð, upp-
haf, byrjun, og finnst sú merking
í orðum eins og erkibiskup, erki-
óvinur, erkiflón o. fl. Mæðra-
réttur er hér ekki nógu ljóst orð,
því konur frjálsbornar og ekki
sízt mæður hafa notið nokkurs
réttar að lögum allt frá tímum
Hammúrabís. Orðið mæðrafor-
ysta kæmi einnig til greina.
Mæðraveldi einkennist af því
að ættir eru raktar í kvenlegg og
börn bera nafn eða ættarnafn
móður sinnar, en ekki föður.
Börn eru sem sagt mæðruð, en
ekki feðruð. Konur eiga hús og
aðrar fasteignir og þær ganga
að erfðum í kvenlegg. Þessu
skipulagi fylgir einatt sú ráðstöf-
un að karlmenn hafa hönd í
bagga með uppeldi barna systra
sinna, en engin afskipti af upp-
eldi eigin barna.
Þessi þáttur mæðraveldisins,
að fólk sé ættfært í kvenlegg og
taki arf eftir mæður eingöngu,
er kunnugur víða um heim, eink-
um meðal frumstæðra þjóðflokka
í Kína, Indlandi, Indónesíu,
Ástralíu, Suðurhafseyjum, Mið-
Afríku og meðal Indíána Amer-
íku fram á vora daga. En þótt
þetta sé vitað, er samt flest á
huldu um mæðraveldi forsögunn-
ar. f eldgömlum ritum fornaldar,
t. d. kínverskum, segir svo: í
forneskju þekktu menn ekki feð-
ur, heldur aðeins mæður sínar.
Af öðrum heimildum má ráða að
eldri kynslóð kvenna hafi ráðið
mestu, ekki aðeins yfir eigin
börnum, heldur einnig yfir börn-
um dætra sinna.
Bjartsýnir mannfræðingar hafa
haldið því fram að um nokkurt
skeið forsögunnar hafi mæðra-
veldi verið ríkjandi hjá öllu
mannkyni. Telja þeir að þá hafi
verið friðaröld í heimi. Þessar
kenningar eru ýmsum rökum
studdar, m. a. af þeim leifum
mæðraveldis sem enn finnast
með þjóðum, ennfremur út frá
fornleifum fundnum í jörðu.
Aðrir hafna þessu og telja til
draumspeki. Sú fjölfróða Marga-
ret Mead telur að þær hugmynd-
ir, sem vér getum gjört oss um
mæðraveldið, séu hulu hjúpaðar,
en gerir þó fastlega ráð fyrir því
að það hafi verið raunverulegt.
Aðrir segja að mannfélög þau,
sem mestar geyma leifar mæðra-
veldis, séu löngu stöðnuð og
hafi ekkert að bjóða framsækn-
um mannshuga nútímans.
Hér þarf að gefa gaum að því,
að margt í framsækni nútíma-
manna er fjötrað viðjum skræl
ingjaháttar og ofbeldis, ágirndar
og græðgi, sem virðist stefna
mannkyni og náttúru út í bráðan
voða. Tæknikratar samtíðar vorr-
ar hafa umhverft mönnum í and-
lausa hlutgervinga, skvaldur-
stjóra, skemmtanaþræla og sam-
vizkulaus vítisvélmenni, sem
stefna friði og mannhelgi í voða
og hafa oft eyðilagt hvorttveggja.
Ef mæðraveldi og kvennaforysta
gæti leitt mannkyn í friðarátt
og komið í veg fyrir að það
17