Samvinnan - 01.08.1969, Blaðsíða 21

Vigdís Finnbogadóttir:
Máttur vanans -
menntun kvenna
Vanahugsun er hinn versti
dragbítur á þjóðfélagið hverju
sinni. Það er af vanahugsun, að
hitt og þetta er dæmt óviðeig-
andi í ljósi viðtekinna hug-
mynda um hvernig lífið eigi að
vera. Ósköp þætti skrýtið, ef
menn tækju upp á því að setja
hring í nefið við ákveðin tæki-
færi, þótt ekkert sé skrýtið að
vera með hringi á fingrum
og í eyrum. Það er við vana-
hugsun, sem listamenn eru að
berjast, þegar þeir leita inn
á nýjar brautir og fólk hneyksl-
ast, finnst verk þeirra ljót og
ber þeim jafnvel á brýn að þeir
séu að gera gys að áhorfendum
sínum eða áheyrendum. Það er
við vanahugsun, sem konur á ís-
landi eiga í mestu stríði — og
eru sjálfum sér verstar, því skoð-
un þeirra á sér sjálfum er mótuð
af vanahugsunarhætti. Þeim hef-
ur verið gerður sá grikkur í upp-
eldi að vera sífellt minntar á að
þær eru kvenmenn, svo að þeim
vill að lokum mörgum gleymast,
að þær eru fyrst og fremst
manneskjur með hlutverki að
gegna sem slíkar á víðtækum
grundvelli.
Uppeldi og menntun stúlkubarna
„Staða konunnar í þjóðfélag-
inu“ mun vera yfirskrift greina-
flokks þessa blaðs. Eitthvað mun
vera athugavert við málefnið,
annað eins og rætt hefur verið
um það og ritað. Þó er orðið
löngu úrelt að tala um kvenrétt-
indi á íslandi og á hvergi við
nema í sagnfræðiritum. Sam-
kvæmt lögum hafa konur sama
rétt til allra hluta og mála og
karlar, og sé sá réttur stundum
borinn fyrir borð í lífsbarátt-
unni, er hann fullkomlega virt-
ur á menntunarsviðinu. Stúlkur
og piltar hafa jafnan aðgang að
öllum menntastofnunum. í orði
kveðnu er heldur enginn munur
gerður á uppeldi þeirra og
menntun á bernsku- og æsku-
skeiði. En eitt er áform og ann-
að framkvæmd. Það er æði
snemma, að litlar telpur fara að
draga sig saman í mömmuleiki
og drengir kjósa fremur að vera
með öðrum drengjum í tækni-
legum leikjum með flugvélar og
bíla. „Snemma beygist krókur-
inn til þess sem verða vill“, segja
foreldrar og venzlamenn með vel-
þóknun og telja sig hvergi hafa
komið nærri. Umhugsunarlaust
sýnist þeim þarna um að ræða
eðlisávísun. Börnum lærist aftur
á móti snemma að líta á sig aug-
um foreldra og leikfélaga. Þau
gera sér ekki grein fyrir per-
sónueinkennum sínum, heldur
telja þau vera það sem aðrir
segja þeim að þau séu. Þeim
hefur verið fengið hlutverk til
að leika og í þessu hlutverki
festast þau og mótast.
Frá blautu barnsbeini eru börn
stöðugt minnt á kynferði sitt og
þeim innrætt, með hugsunarlaus-
um vanaorðatiltækjum, ákveðið
hegðunarmunstur, sem á að hæfa
kynferði þeirra. Drengurinn má
ekki gráta, af því að hann er
strákur, telpan á að sitja sett-
lega, af því að hún er stúlka.
Flestir foreldrar fullyrða, að
þeir geri ekki nokkurn greinar-
mun í uppeldi sona sinna og
dætra, en ég efast um að fólk
geri sér almennt grein fyrir hve
sú vanahugsun að aðgreina kyn-
in er rík í því sjálfu, hve margar
áminningar hefjast á orðunum
„þú, svona góð og falleg
stúlka . . . .“ eða „þú, svona dug-
legur strákur . . .“
Þannig hefur það gerzt, að
þegar börn hefja skólanám og
eiga að fara að njóta margróm-
aðs jafnréttis í menntun, er þeg-
ar búið að leggja grundvöll að
því að skipa kynjunum á tvo af-
markaða bása og þau mega ekki
fyrir nokkurn mun til þess vita,
að ruglazt sé á þeim. Fátt þykir
litlum drengjum eins niðrandi
og að vera taldir stelpulegir.
Veluppaldar smátelpur hneyksl-
ast oft á uppvöðslusemi stráka
— og gætir leyndrar aðdáunar
í orðunum. Snemma beygist
krókurinn . . .
Námsefni í barna- og unglinga-
skólum á að heita hið sama fyrir
drengi og stúlkur, en það er að-
eins í orði, því þar verða frávik,
sem enn undirstrika aðskilnað
kynjanna og höfða til þess að
þeim hæfi ólíkar atvinnugreinar
í þjóðlífinu. í handavinnunámi
leggja stúlkurnar stund á hann-
yrðir og drengirnir á smíðar.
Margir kennarar hafa um skeið
beitt sér fyrir því að brjóta nið-
ur þessa hefð, og það mun hafa
komið fyrir að stúlkur hafi beðið
um að fá að fara í smíðar, en
þeir kennarar, sem ég spurði
frétta um þessi mál, vissu ekki
um neitt tilfelli þess, að drengir
hefðu beðið um að fara í hann-
yrðir. Á gagnfræðastigi eiga
bæði kynin kost á matreiðslu-
námi og piltarnir hafa sýnt þvi
áhuga og reynzt ekki síðri nem-
endur en stúlkurnar, þótt nokkr-
ir hafi hafnað því sem óþarfa,
en þar sem húsnæðismál standa
nemendafjöldanum fyrir þrifum,
þykir sjálfsagt að stúlkurnar
njóti þessa náms og piltarnir
sitji á hakanum. Nú liggur það í
augum uppi, að í nútíma þjóð-
félagi, þar sem konan vinnur úti
í vaxandi mæli, ætti markvisst
að uppræta slíka skiptingu og
gera pilta og stúlkur jafnvíg í
að sinna þjóðfélagsrekstri, jafnt
heimilishaldi sem öðru. Stað-
reyndin er sú, enn sem komið er,
að strax í barnaskóla hefur hug-
arfar kynjanna verið mótað
þannig, að stúlkurnar eru þegar
farnar að búa sig undir að sinna
störfum, sem piltarnir geti ekki
tekið að sér, og þessi mótun
hefur langdrægari afleiðingar en
marga grunar.
Kvennanámsgreinar
Þegar að því kemur, að ungl-
ingar fara að velja námsferil
sinn og meðvitað að búa sig
undir framtíðina, fara stúlkur þó
nokkuð aðrar leiðir en piltar,
vegna áðurnefndra vanahugsana,
ef þær fara einhverja námsleið á
annað borð. Engum dettur leng-
ur í hug að halda því fram, að
stúlkur séu síður hæfar til náms
en piltar. Hins vegar er sú skoð-
un talsvert útbreidd ennþá, ekki
sízt meðal stúlknanna sjálfra, að
það sé hreinn óþarfi fyrir þær
að eyða fé og kröftum í langt
nám. Allar stúlkur bera þá heil-
brigðu ósk í brjósti að þeim lán-
ist að eignast mann og með hon-
um börn og buru, og eins og sak-
ir standa er það algengasta fyrir-
komulagið í okkar þjóðfélagi að
maðurinn sjái fyrir konu og
börnum. Þetta skýrir að nokkru
leyti hve margar ágætlega hæfar
stúlkur hætta námi, þegar þeim
ber ekki lengur skylda til að
stunda það skv. landslögum, og
setjast í lágt launaðar stöður við
ritarastörf, símaskiptiborð, búð-
arborð eða í iðnaði. Sömuleiðis
getur það verið skýringin á því
hve margar stúlkur, sem kjósa
að læra eitthvað meira, fara í
stutt og létt nám, sem getur
tryggt þeim íhlaupavinnu, ef á
þarf að halda í hjónabandi, eða
fasta atvinnu, ef nauðsyn krefur.
Aftur á móti eru þessar gift-
ingarhugleiðingar kvenna engin
skýring á því hvers vegna stúlk-
ur hafa svo lítið hugmyndaflug
sem raun ber vitni, þegar þær
velja sér námsferil og starfs-
grundvöll. Þar kemur vanahugs-
unin til. Þær flykkjast í hár-
greiðslunám og sækjast mjög
eftir flugfreyjustörfum. Þær eru
í yfirgnæfandi meirihluta við af-
greiðslustörf í verzlunum og op-
inberum stofnunum. Þær bera
hita og þunga dagsins í sauma-
skap í iðnaðinum, án þess að
ráða þar nokkru eða reka hann.
Þær eru að hasla sér völl á
rannsóknarstofum. Á nýloknu
námskeiði fyrir rannsóknarstofu-
starfsmenn útskrifuðust einungis
konur. Með þeirri þróun, sem
nú er, verður þess e. t. v. ekki
langt að bíða, að þær leggi und-
ir sig barnaskólakennslu, eins og
stallsystur þeirra hafa þegar gert
í Bandaríkjunum, Noregi og Sví-
þjóð, þar sem orðið fröken og
barnakennari er að verða sam-
nefni. Getur það varla talizt
heppileg þróun, því börn verða
einhvern tíma að kynnast karl-
mönnum. Þau sjá ekki of mikið
af feðrum sínum.
Af þessu má draga þá ályktun,
að karl og kona, sem reka þjóð-
félagið í sameiningu og geta ekki
án hvors annars verið, hafi eins
og ósjálfrátt gert með sér mjög
afmarkaða verkaskiptingu. Kven-
fólki virðist ekki koma til hugar
að fara inn á starfsvettvang karl-
manna, enda þótt það ætti að
vera prýðilega fallið til að
stunda ýmis þau störf, sem karl-
menn sitja einir að, svo sem úr-
smíði eða gullsmíði, útvarps- og
sjónvarpsviðgerðir, rafvirkjun,
ýmiss konar tæknifræðileg störf,
bifvélavirkjun eða þá að aka
leigubíl eða strætisvagni. Þrjú
síðastnefnd atriði eru nokkuð
sérstæð. Þar kemur annað og
meira til en vanahugsun, þ. e.
hleypidómar. Þetta eru talin
ókvenleg störf. Það mun senni-
lega þurfa talsverðan kjark til
að gerast fyrsti kvenstrætisvagn-
stjórinn á íslandi. Þó er orðið al-
gengt erlendis, að kvenfólk sé
við stýri í stórum strætisvögn-
um í umferðarþvögu stórborg-
anna, og varla ætti íslenzku kven-
fólki að vera óhægara um vik.
Fæstum dettur heldur í hug að
furða sig á því að listakonur
gerast myndhöggvarar og höggva
grjót og logsjóða járn, en ég ef-
ast um að nokkurri íslenzkri
konu hafi dottið í hug í alvöru
að gera járnsmíðar að starfs-
grein sinni.
Karlmenn eru litlu betur sett-
ir, þegar um er að ræða starfs-
vettvang kvenna, og geta hrein-
lega átt á hættu að missa mann-
orð sitt eða a. m. k. karlmanns-
orðstír, ef þeir sækjast eftir
kvennastörfum eða að mennta
sig í „kvenlegri“ iðju. Vitað er,
að húsmóðurstörf eru ekki talin
21