Samvinnan - 01.08.1969, Side 32

Hólmfríður Gunnarsdóttir:
Fyrirvmnuhugtakið
og goðsagnirnar
„Lög mæla svo fyrir, að hjón-
unum sé skylt að hjálpast að því
að framfæra fjölskylduna með
fjárframlögum, vinnu á heimil-
inu og á annan hátt eftir getu
þeirra og aðstæðum. Til fram-
færslu teljast útgjöld til heimilis-
þarfa og uppeldis barnanna, og
einnig útgjöld til sérþarfa hvors
hjónanna. Ef útgjöld til sérþarfa
annars hjónanna nema meiru en
því sjálfu er skylt að leggja fram
til framfærslu fjölskyldunnar,
skal hitt hjónanna greiða því
peningaupphæð þá, sem með
þarf, hæfilega upphæð í hvert
skipti. Þetta ákvæði víkur að
því, að maðurinn verður að
leggja fram peninga til konunn-
ar, þar sem það er hann, sem að
jafnaði vinnur fyrir kaupi, en
hún leggur fram sinn skerf með
vinnu innan veggja heimilisins.
Sérþarfir hennar, sem hún þarf
fjármuni til að standa undir, eru
til dæmis kaup á persónulegum
nauðsynjum, svo sem fatnaði,
snyrtivörum og öðru slíku, svo
og fé til vasapeninga. Það, sem
konan kaupir fyrir peninga-
greiðslur samkvæmt þessu á-
kvæði, verður eign hennar.
Hér er þó það skilyrði sett, að
frá þessu má víkja, ef það hjón-
anna, sem í hlut á, oftast eigin-
konan, hefur reynzt ófallið til
þess að fara með peninga. Er þar
með sleginn varnagli við óhæfi-
legri eyðslusemi þess.“ (Letur-
breyting greinarhöfundar).
Þessi kafli er tekinn úr nýút-
kominni Lögfræðihandbók, sem
dr. Gunnar G. Schram tók sam-
an.
Til þess að gera sér einhverja
grein fyrir þeim hugtökum, sem
hér er einkum ætlunin að hug-
leiða, þ. e. fyrirvinnuhugtakið
og goðsagnirnar, er fyrst og
fremst nauðsynlegt að kynna
sér, hvað lögin segja um málið.
Eins og fram kemur í ofanrit-
uðu er svo kveðið á í lögum, að
hjónunum sé skylt að hjálpast
að því að framfæra fjölskylduna.
En svo virðist sem lögin geri
annars ráð fyrir því, að maður-
inn vinni að jafnaði fyrir kaupi,
en konan vinni sér fyrir „fatnaði,
snyrtivörum og öðru síku“ —
svo sem húsaskjóli og mat —
„með vinnu innan veggja heim-
ilisins“, sem maðurinn þá „sér
fyrir.“
Lögin skera ekki úr um það,
hvort foreldranna eigi að fá for-
ræði barnanna, er hjón skilja, en
þótt þráfaldlega komi fram, að
talið sé „venjulegra“, að faðirinn
hafi betri fjárhagslegar aðstæð-
ur, segir í kaflanum þar sem
fjallað er um þetta vandamál:
„Hún (móðirin) hefur betri að-
stæður oft á tíðum til uppeldis
barnanna en einhleypur faðir.
Er óhætt að fullyrða, að móðir,
sem óskar að fá forræði barn-
anna, fær það, nema sérstaklega
standi á.“
Þar eð oftsinnis er bent á, og
það með réttu, að karlmenn hafi
að jafnaði betur launuð störf en
konur, hljóta lögin hér að gera
ráð fyrir einhverjum náttúruleg-
um — eða öllu heldur yfirnátt-
úrulegum hæfileikum, sem kon-
an búi yfir, sem geri hana hæf-
ari uppalanda en föðurinn.
„Móðir óskilgetins barns fer
með foreldravald yfir því. Af því
leiðir, að faðir þess getur ekki
ráðið högum þess eða uppeldi,
þótt hann hafi gengizt við því
eða verið dæmdur faðir þess.“
Þessi lög um réttindi föður
hins óskilgetna barns segja betur
en nokkuð annað, hver afstaðan
er til föðurhlutverksins.
Nú komum við strax að hinu
atriðinu. Það er hefðin og goð-
sagnirnar. Að hve miklu leyti
eru skoðanir okkar byggðar á
skynsemi, sem miðuð er við
þennan einkennilega nútíma, sem
við lifum í — eða þá bundnar
hefðum?
Nýlega var lesin í útvarpið
barnasaga um Öddu litlu, sem
bæði eignaðist lítinn bróður og
lærði að synda. Það er mjög at-
hyglisvert að hlusta á slíkar sög-
ur, sem eiga að spegla daglegt
líf lítillar stúlku.
Adda vissi, að það var betra
að hlýða pabba sínum — en
mamma skammaði hana aldrei!
Mamma er tákn hins staðfasta,
ljúfa og blíða með kleinulykt í
hárinu, en pabbi er inni í stofu
mestan part eða í læknisvitjun-
um með áhyggjuhrukkur á enn-
inu.
Það er ekki til að draga úr
gildi þessarar annars ágætu sögu,
sem allir krakkar hafa gaman af,
þótt við sjáum hér svo skýra
endurspeglun viðtekinna hug-
mynda um hlutverk kynjanna.
Við skulum vara okkur á orð-
unum, áður en lengra er haldið.
Fátt er hættulegra en orðin.
Tökum til dæmis orðið kvenrétt-
indi, sem fær hárin til að rísa
á mörgum góðum náunga. í hug-
um ýmissa táknar það ekki leng-
ur réttindi kvenna, þ. e. sama
og mannréttindi, heldur táknar
það pilsvarga, fenjur, eitthvað
ljótt og vont. Eða þá kommún-
isti — ekki minnir það alla á
manneskju, sem aðhyllist kenn-
ingar Marx og Leníns eða Maós,
heldur óþokka, föðui'landssvik-
ara, mannhund yfirleitt. Heild-
sali — ekki táknar það alltaf
mann, sem selur vörur í stórum
slumpum . . . Ég fer ekki lengra
út í þessa sálma.
Það þyrfti endilega að finna
upp nýtt og vingjarnlegt orð,
sem færi vel í munni og gæfi
réttari mynd af því, sem nú á
dögum er átt við, þegar talað
er um kvenr........ þ. e. stöðu
konunnar og karlmannsins í
þjóðfélaginu — hlutverk kynj-
anna eða hvað þið viljið kalla
það.
Það er athyglisvert, að áhug-
inn á mannréttindum gengur í
öldum, rétt eins og pilsasíddin.
Eftir fyrra stríð gekk mikil frels-
isalda yfir heiminn og kvenfólk-
ið óð fram, hætti að tipla um
blómskrýdda garða og læðast
með veggjum. Það klippti hár
sitt, stytti pilsin og dansaði
charleston.
En brátt urðu þær móðar. Loft-
ið lak úr blöðrunum. Þær hlömm-
uðu sér niður í bezta stólinn og
sögðu: „Af hverju að vera að
þessu bardúsi, þegar við getum
látið sjá fyrir okkar andlegu og
líkamlegu þörfum með því að
vera veikbyggðar, dularfullar og
vanþroska?"
Einstaka kvenfólk nennti ekki
að sitja kyrrt og heimtaði sömu
laun fyrir sömu vinnu, kosninga-
rétt og kjörgengi og ýmislegt
fleira. í hita baráttunnar stigu
þær nokkur spor, sem ýmsir nú
álíta víxlspor.
Kvenfólkið fékk þá ýmis for-
réttindi, sem áreiðanlega eiga
eftir að valda mörgum mannin-
um höfuðverk og hafa reyndar
haldið vöku fyrir fjölda manns
nú þegar, sem vonlegt er.
Margur faðirinn hefur orðið
að sjá á bak kærum börnum,
margur kokkálaður eiginmaður
hefur orðið að borga konunni
fyrir samveruna dýru verði.
Ég hef heyrt kvartað undan
því, að karlmenn hefðu ekki á-
huga á hlutverkum kynjanna í
þjóðfélaginu. Þeir fá áreiðanlega
áhuga, þegar það rennur upp
fyrir þeim, hvað þeim kemur
þetta mikið við. Hvað mikið var
frá þeim tekið, á meðan þeir
sváfu sínum þyrnirósarsvefni.
í dag skiptist kvenfólk í fjóra
aðalhópa í afstöðu sinni til þessa
máls.
Gömlu konurnar sem enn eru
með opinn huga fyrir nýjungum.
Þær ylja sér við minningarnar
um liðna baráttudaga, en mið-
aldra dætur þeirra, sem gáfust
upp eða hjökkuðu í sama farinu,
hafa ekkert nýtt fram að færa.
Fullþroska ungar konur, sem
gera sér þann sannleik ljósan,
að þær verða að vera starfhæfar,
ábyrgar manneskjur, ef vel á að
vera, og að það var óheyrileg
skekkja að trúa því, að hjóna-
bandið væri örugglega fullnægj-
andi ævistarf. Loks eru svo
yngstu konurnar, sem eru að
kasta frá sér tækifærunum með
brosi á vör, trúa því ekki, að
heimurinn hafi breytzt síðan á
Viktoríutímanum. Þær eru eins
og maður, sem lærir ekki að
synda, vegna þess að hann er
svo viss um, að einhver muni
bjarga honum, ef hann dettur í
vatn.
Það svarar ekki kostnaði að
tala um fyrir slíku fólki. Það
læra fáir af annarra reynslu.
Og svo eru það goðsagnirnar,
sem styðjast við hefðirnar.
Ég heyrði utan að mér, að í
leiðara eins dagblaðsins í Reykja-
vík 19. júní sl. hefði því verið
fagnað ákaflega, að konur hefðu
nú hafizt handa um að safna fé
til byggingar kvensjúkdómaspít-
ala. Var þá um leið á það bent,
hvað þetta væri við hæfi, þar eð
eins og allir vissu væru konur
sérstaklega lagnar við að líkna
og hugga. Það væri þeim bók-
staflega í blóð borið.
Ekki vil ég leggja stein í götu
þeirra kvenna, sem vinna að
líknarstörfum, en aldrei hef ég
heyrt á það minnzt, að ríkiskass-
anum væri það í blóð borið að
líkna og hugga, og hefur hann þó
oft stuðlað dyggilega að bygg-
ingu spítala. Hjúkrunarkonur
hafa strokið svitann af enni
margs aums manns, en læknar —
jafnt karlar sem konur — hafa
mörgum manninum bjargað frá
bráðum dauða, og telst það naum-
ast líknarverk, enda er þeim vel
borgað fyrir það.
Þegar tekið er tillit til brjóst-
32