Samvinnan - 01.08.1969, Blaðsíða 44

Gerd Haugen:
Jjadora
Það var geislandi sólskin á Riviera-strönd-
inni og í Nizza 14. september 1927. Hin
heimskunna dansmær Isadora Duncan var
stödd í borginni. Hún var orðin 49 ára göm-
ul, rauða hárið orðið gráýrt og áhugi fjöld-
ans á henni og list hennar farinn að dvína.
En lífsþorstinn, sem gert hafði hana að eins-
konar goðsagnapersónu, var enn óslökktur.
Nú var hún enn staðráðin í að njóta lífs-
ins, því á vegi hennar hafði orðið karlmað-
ur sem kveikt hafði ástríðu ástarinnar í
brjósti hennar einu sinni ennþá. Hún nefndi
hann „grískan guð“ og hann átti nýjan
Bugatti-sportbíl. Hún hafði fallizt á að fara
með honum í ökuferð þennan dag.
Þegar vinur hennar birtist, greip hún
langan, rauðan trefil og slengdi um háls
sér, þannig að hann lafði frá annarri öxl
hennar niður á ökkla. Um leið og hún steig
uppí bílinn veifaði hún til nærstaddra vina
og hrópaði: „Nú ætla ég út og njóta lífsins!“
Það urðu síðustu orð hennar. Um leið og
sportbíllinn rann af stað, flæktist trefillinn
í pílárunum á öðru afturhjólinu, og á
næsta andartaki var henni svipt útúr bíln-
um með brotna mænu. Isadora Duncan
lauk ævinni með jafnæsilegum hætti og
hún hafði lifað hana ...
Saga Isadoru Duncans hefur vakið nýjan
áhuga nú, 42 árum eftir dauða hennar,
vegna þess að gerð hefur verið um hana
stórmynd, þar sem enska leikkonan Vanessa
Redgrave fer með aðalhlutverkið.
Fátækt menningarheimili
Isadora, eða Dora Angela Duncan, fædd-
ist í San Francisco 27. maí 1878 og var
yngst fjögurra systkina. Móðir hennar var
írsk og hét Isadora O’Gorman, faðirinn var
einhver Duncan sem hafði hlaupizt frá fjöl-
skyldu sinni áður en yngsta dóttirin fædd-
ist, þannig að dæturnar fjórar ólust upp
við allmikla fátækt. Móðirin sá þeim far-
borða með því að kenna píanóleik börnum
efnafólks og með handavinnu sem dæturn-
ar seldu i húsum.
Heimilið var sjaldan varanlegt. Mæðg-
urnar lifðu í stöðugum ótta við húseigend-
ur sem gengu hart eftir húsaleigunni. En
þráttfyrir fátæktina var menningarbragur
á heimilinu; þar var upplestur úr góðum
bókum, tónlist og ljóðakvöld.
Þegar elzta dóttirin, Elizabeth, var 15
ára gömul, hóf hún að kenna samkvæmis-
dansa. Isadora, sem var ekki enn orðin 10
ára, gerði uppreisn gegn stirðum formum
þessara dansa og fór að flögra um stof-
urnar einsog fiðrildi, og svo bjó hún sjálf
til smádansa við sígilda tónlist.
Danskennari 10 ára gömul
Hún var ekki nema 10 ára gömul begar
hún hætti í barnaskóla og hóf að kenna
nemendum dans eftir sínu höfði. Þegar hún
var 12 ára kom hún í fyrsta sinn fram á
sviði. Og 15 ára gömul fluttist hún til
Chicago þar sem hún hneykslaði almenning
með frjálslegum dansi sínum og léttum
klæðnaði. Umboðsmaðurinn Augustin Daly
bauð henni fast starf í Shakespeare-leik-
flokki sínum í New York, þar sem hún kom
fyrst fram 17 ára gömul í „Jónsmessu-
draumi“.
En Isadora kunni ekki allskostar við
sig í klassískum leikflokki Dalys. Hún var
innblásin af skrautkeramyndum fornaldar,
dansaði handleggjaber og berleggjuð, klædd
gagnsæjum grískum kyrtlum. Gagnrýnin
sem hún fékk í hinum skinhelgu dagblöðum
var ekki heldur mild eða velviljuð.

/\
t / /n\
/ ((/n&l \
Tjíf 't / / fEps[> \
/{//::/ /W
jy 7j
j/ 1 ;
Skopmyndir eftir Olaf Gulbransson
a/ dansi Isadoru.
Henni varð ljóst að hún yrði að komast
til Evrópu, ef hún ætti að finna hljóm-
grunn, og skrapaði saman því sem hún gat
af fjármunum, fékk það sem á vantaði að
láni og fór með fjölskylduna til Lundúna
á flutningaskipi.
í Lundúnum tóku lífsleiðar hefðarstéttir
á móti henni með kæruleysissvip í sölum
sínum, en með dansi sínum, sem skáldin
nefndu „sálrænan saurlifnað“, vakti hún
þegar í stað hrifningu.
Næsta höfuðborg, sem hún lagði að fót-
um sér, var París, þar sem hinn mikli
myndhöggvari þeirra tíma, Rodin, gerði
rissmynd af henni og sagði: „Hún hefur frá
náttúrunnar hendi fengið vald sem verður
ekki einungis nefnt hæfileikar, heldur
snilligáfa."
Hneykslin komu í kjölfar hennar
Frá fyrsta fari var litið á Isadoru sem
óhæfunnar barn, og hneykslin komu í kjöl-
far hennar ævina á enda. Harmleikurinn
var í því fólginn, að hún gat ekki sameinað
ástina og listina, og gat þó án hvorugs
verið. Hún lét einkalíf sitt og opinbert líf
renna saman í einum farvegi.
í Búdapest kynntist hún ungverskum
leikara og átti með honum ofsafengið ástar-
ævintýri. Þegar hann vildi kvænast henni,
aftók hún það; hún gat ekki hugsað sér að
leika alla ævi hlutverk hinnar tryggu eigin-
konu. Nokkru síðar komst hún í kynni við
Ferdínand konung Búlgaríu. Hann fékk
henni til umráða sveitasetur sitt á Ítalíu.
En hvort sem hún olli fleiri eða færri
hneykslum, var hún orðin eftirlæti Evrópu
og gat krafizt geysihárrar þóknunar hvar
sem hún kom fram. f Berlín var henni
fagnað sem „hinni dýrlegu og guðdómlegu
Isadoru". Aðdáendur hennar og elskhugar
um ævina voru margir, en einungis þrír
karlmenn voru tengdir henni náið um lang-
an tíma.
Sá fyrsti var hinn kunni byltingarmaður
í leikhúsmálum, Gordon Craig. Þau hittust
í Berlín, og það varð ást við fyrstu svn.
Með Craig eignaðist hún fyrra barn sitt,
dótturina Deirdre. árið 1906. Isadora hafði
begar gengið fram af heimsbyggðinni með
því að lýsa yfir því, að hún vildi ekki gift
ast, heldur eiga elskhuga og geta við þeim
börn.
Háborg danslistarinnar unnin
Isadora hafði lengi alið í brjósti óskir
um að leggja að fótum sér Rússland, há-
borg hins klassíska balletts, og hélt því til
Moskvu. Frægustu dansmeyjar Rússa. þeirra
á meðal Anna Pavlova, komu til að horfa
á hana. Og enn vann hún sigur. Hinn mikli
ballettmeistari Sergei Dtaghílev, komst svo
að orði, að hún hefði gefið rússneskum
ballett mikinn skell, og furstinn Lieven
sagði, að hún væri ,.sú fyrsta sem með
dansi sínum tjáði sjálft inntak tónlistar-
innar, sú fyrsta sem dansaði tónlistina. en
dansaði ekki einungis við undirleik hennar.“
44