Samvinnan - 01.08.1969, Page 46

Km31 ERLEND VÍÐSJÁ
Magnús Torfi Ólafsson:
Þríveldakerfi í mótun
Um þessar mundir á sér stað grundvallar-
breyting á valdakerfinu í heiminum. Hið
einfalda valdakerfi, sem komst á eftir
heimsstyrjöldina síðari, er að þoka fyrir
nýju kerfi og flóknara. í stað glímu tveggja
valdmiðstöðva, sem upp á síðkastið hafa
sýnt áberandi tilhneigingu til að skipta
löndum og lýðum milli sín í áhrifasvæði,
þar sem hvorug gat vegið alvarlega að
hinni nema tefla um leið sinni eigin tilveru
í tvísýnu, er að komast á valdajafnvægi
þriggja stórvelda, að vísu mismunandi öfl-
ugra, en þó allra af þeim stærðarflokki að
geta gegnt sjálfstæðu hlutverki í jafnvægis-
leik af því tagi, sem kunnastur er úr stjórn-
málasögu Evrópu, sér í lagi á nítjándu öld.
Viðureign kjai’norkustórveldanna, Banda-
ríkjanna og Sovétríkjanna, hefur staðið svo
lengi og sett svo mikinn svip á atburðarás
heimsmálanna undanfarna áratugi, að erfitt
er að gera sér af nokkurri nákvæmni grein
fyrir, hvað við tekur, þegar hún er ekki
framar slíkur örlagavaldur og verið hefur.
Forustumenn beggja þessara stórvelda hafa
líka lagt kapp á að klæða stórveldastefnu
sína hugsjónabúningi. Ýmist hafa þeir talað
um átök á heimsmælikvarða milli hins
velda og telja hlutverk sitt að skara eld að
þeirra köku eftir því sem vit og geta leyfir.
Hafi þurft frekari vitna við um heims-
veldiseðli utanríkisstefnu Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna, eru þau nú fengin, þar sem
eru viðbrögð beggja við að komið er til
sögunnar þriðja stórveldið. Kína er að vísu
langtum máttarminna Bandaríkjunum og
Sovétríkjunum í öllum greinum þar sem
tæknivæðing ræður úrslitum, en á þó heima
í sama flokki og þau. Ástæðan er að vegna
mannmergðar, víðáttu og legu er Kína fært
um að taka sér stöðu í heiminum óháð hin-
um stórveldunum, og það hefur öll náttúru-
skilyrði til að standa hinum stórveldunum
á sporði á hvaða sviði sem er áður en
langir tímar líða.
Fyrstu merkja um að svo myndi fara
sem nú er komið gætti fyrir rúmum áratug.
Þá tók að kastast í kekki með Kínverjum
og Sovétmönnum, en lengi vel höfðu þær
deilur ekki teljandi áhrif á heimsmæli-
kvarða. Ástæðan er að forustumenn þriðja
stórveldisins, Bandaríkjanna, neituðu til
skamms tíma að taka þær alvarlega. Það
samræmdist ekki ríkjandi hugmyndum í
Washington, að til varanlegra vinslita drægi
Átök kínverskra og rússneskra landamœravaröa við Ussuri í febrúar 1969.
Trumans, að í raun og veru væru kommún-
istarnir, sem þá voru nýskeð komnir til
valda í Kína, ekkert annað en erindrekar
Sovétríkjanna og háðir þeim á alla lund.
Úrslit borgarastyrjaldarinnar í Kína voru
ósigur fyrir bandaríska stefnu á þeim hjara
veraldar, og það var nokkur sárabót ráða-
mönnum í Washington að halda því fram,
að þar hefðu verið að verki vélbrögð heims-
kommúnismans en ekki öfl sprottin úr kín-
verskum jarðvegi. Bandarískir fréttamenn,
sem aðsetur höfðu í Moskvu árin fyrir og
eftir 1960 og skýrðu þá frá fyrstu alvar-
legu merkjunum um ágreining Kína og
Sovétríkjanna, hafa lýst því hvernig emb-
ættismenn í Washington allt upp í ráð-
herra snupruðu þá fyrir að láta nota sig
til að koma á framfæri blekkingaleik komm-
únista, deilan væri uppgerð ein, sett á svið
í því skyni að rugla hinn frjálsa heim í
ríminu og tæla hann til að slaka á árvekni
sinni.
Valdajafnvægiskerfi þriggja stórvelda gat
orðið til hvenær sem var á síðasta áratug,
en það varð ekki virkt fyrr en Bandaríkin
tóku vinslit kommúnistisku stórveldanna
jafn alvarlega og þau sjálf. Þessi þáttaskil
urðu á útmánuðum síðasta vetur. Þá kom
hvað eftir annað til blóðugra bardaga milli
sovézkra og kínverskra landamæravarða um
hólma einn í landamærafljótinu Ussuri.
Einnig urðu árekstrar víða á landamærun-
um. Þetta eru ekki fyrstu landamæraskærur
Sovétmanna og Kínverja, en bardagarnir á
ísum Ussuri drógu meiri dilk á eftir sér
en aðrar svipaðar viðureignir.
Fréttaflutningur beggja aðila af þessum
árekstrum og áróðursherferðir sem á þeim
Ceausescu, forseti Rúmeníu.
frjálsa heims og heims kommúnismans eða
sósíalistiskra ríkja og nýfrjálsra þjóða við
heimsvaldastefnuna og heimsauðvaldið.
Þessi yfirbreiðsla yfir drottnunarstefnu
stórvelda, heimsveldisstefnu í einu orði
sagt, er nú orðin svo snjáð að hún blekkir
ekki lengur aðra en þá sem vilja láta
blekkjast. Valdhafar í Washington og
Moskvu eru ekki fyrst og fremst baráttu-
menn fyrir tilteknum stjórnmála- og stjórn-
arfarshugmyndum, heldur oddvitar stór-
með kommúnistisku stórveldunum tveimur.
Samkvæmt kenningunni var heimskommún-
isminn einn og samur hvar sem hann skaut
upp kollinum, og engin kenning var tiltæk
um hversu bregðast skyldi við tveim komrn-
únismum eða jafnvel fleirum. Dean Rusk,
sem var utanríkisráðherra Bandaríkjanna
manna lengst, alla stjórnartíð þeirra Kenne
dys og Johnsons, virðist aldrei hafa fengizt
ofan af þeirri skoðun, sem hann setti fram
sem aðstoðarutanríkisráðherra í stjórn
voru byggðar bera ótvírætt með sér, að at-
burðirnir eiga heima í stórpólitísku sam-
hengi.
Kínverjum urðu bardagarnir tilefni til
harðari áfellisdóma en nokkru sinni fyrr
yfir valdhöfunum í Kreml, sem þeir kalla
jafnan nýju sarana eftir innrásina í Tékkó-
slóvakíu. ítrekaðar voru fyrri yfirlýsingar
um að ójafnaðarsamningar frá síðustu öld
um landvinninga Rússaveldis af Kína hefðu
ekkert gildi í sjálfu sér, þótt við þá yrði
46