Samvinnan - 01.08.1969, Síða 58

stofnuð og ráðstefnur haldnar til að
auka hugmyndinni brautargengi. Max
Schinkel, forstjóri í Disconto-Gesell-
schaft, næststærsta banka í Þýzkaiandi,
orðaði tilætlun þessarar hreyfingar svo,
að hún skyldi tryggja Þýzkalandi „víðari
grundvöll í Evrópu“ og renna efnahags-
stoðum undir heimsveldisstefnu þess.
Þegar árið 1912 gekk Walter Rathenau,
einn gáfaðasti fulltrúi hinnar þýzku
stórborgarastéttar, á fund Bethmans Holl-
wegs ríkiskanslara og fékk talið hann á
þá skoðun, að Þýzkaland yrði að stefna
að tollabandalagi Miðevrópu. Rathenau
var stofnandi Almennu raforkuiðjusam-
steypunnar, og þegar í byrjun ófriðarins
var hann skipaður forstjóri hráefna-
deildar hermálaráðuneytisins. Hann skip-
aði því einhverja mikilvægustu stöðu í
hergagnaframleiðslu og stríðsrekstri
Þýzkalands og lét það verða eitt sitc
fyrsta verk í hinu nýja embætti að
skrifa ríkiskanslaranum langa greinar-
gerð um „Miöevrópu“-hugmyndina. Hann
sagði það sannfæringu sína, að Þýzka-
land yrði að hafa „Miðevrópu" sér að
stoð og fulltingi, ef það ætti að halda
hlut sínum sem heimsveldi milli Bret-
lands og Bandaríkjanna annars vegar
og Rússlands hins vegar. Honum virtist
að framkvæma mætti „Miðevrópu“-hug-
myndina með því að komast að sam-
komulagi við Frakkland annars vegar,
en stofna fullbúið tollabandalag við
Austurríki-Ungverjaland hins vegar. Nú
hefði styrjöldin gefið kost á að fram-
kvæma hugmyndina, með valdi ef með
þyrfti. Ríkiskanslarinn lét sannfærast
fullkomlega af orðum og röksemdum
Rathenaus, og upp frá því var „Mið-
evrópu“-hugmyndin burðarásinn í stríðs-
markmiðum Þýzkalands allt til loka.
Kannski er þetta eitt skýrasta dæmið
um hið ríka efnahagseðli heimsófriðar-
ins fyrri, og gildir einu, hvort um er að
ræða markmið hans eða orsakir. En alls-
nakið birtist það í kröfum og markmið-
um þýzkra stóriðjuhölda og formælenda
þeirra. Það er til marks um hve átfrek
þýzka stóriðjan var, að mestu bógar
hennar, þeir Krupp og Hugo Stinnes,
fögnuðu stríðsmarkmiðum Alþýzka sam-
bandsins og urðu jafnvel harðari í kröf-
um en sjálfur C'lass jústízráð. Stinnes
lét sig til að mynda ekki muna um það
að heimta teknar eignarnámi járn- og
kolanámur Frakka í Normandí. í októ-
bermánuði 1914 komu leiðtogar efna-
hags- og fjármála í Þýzkalandi til fund-
ar, og fyrir atfylgi Stinnes samþykktu
þeir einum rómi að styðja kröfur Class
jústízráðs, og dró sú samþykkt síðar
mikinn slóða.
Einn af fremstu leiðtogum hins kaþ-
ólska Miðflokks, Matthias Erzberger, sem
var í nánum tengslum við stórbankann
Disconto-Gesellschaft og trúnaðarmaður
Thyssens-samsteypunnar, samdi í sept-
ember langa greinargerð um helztu
stríðsmarkmið Þýzkalands og dró saman
í þrjú atriði: að binda enda á óþolandi
afskiptasemi Englands af Þýzkalandi í
heimsmálum, að mola hið rússneska
tröll mélinu smærra, að afnema veik-
burða ríki á landamærum Þýzkalands,
þau er hlutlaus þykjast vera. Til þess
að svo mætti verða krafðist hann þess,
að Þjóðverjar hefðu á hendi alla hina
æðstu herstjórn í Belgíu og á Frakk-
landsströnd; frá Calais til Boulogne, að
innlimaðar yrðu allar námur i Longwy-
Briey, að frelsa skyldi erlendar þjóðir
undan oki Moskvu undir eftirliti þýzka
hersins, að Pólland yrði konungsríki
undir þýzkri fullveldisstjórn, en Austur-
ríki-Ungverjaland afli sér landa í Ú'kra-
ínu og Rúmeníu og Bessarabíu. Loks bar
hann fram sundurliðaðar tillögur um að
leggja striðsskaðabætur á hina sigruðu,
svo miklar, að Þýzkaland fengi greiddan
allan stríðskostnað og bætur fyrir tjón
vegna styrjaldarinnar svo og allar inn-
lendar ríkisskuldir.
En frekastur alira í kröfum var stál-
iójuholdurinn August Thyssen. Hann lét
aihenda ríkisstjórninni langt álitsskjai
1 september 1914 og krafðist innlimunar
Beigiu og franskra norðurhéraða ásamt
borgunum Dunkirk, Calais og Boulogne,
auk néraða á suðaustanverðu Frakklandi.
1 austurvegi krafðist hann Baltísku hér-
aðanna og Don-dalsins ásamt Odessu,
Krímskagans, Lvovhéraðsins og Kák-
asuslanda. Til réttlætingar máli sínu
taldi hann þörfina á að tryggja Þýzka-
landi hráefni til frambúðar. Hann hafði
sérstakan áhuga á málmnámum í Long-
wy-Briey, námum Belgíu, járnmálmi i
Don-dal og mangani i Kákasuslöndum.
Og enn sótti Thyssen að fjarlægari mið-
um: Hann skaut því að keisarastjórninni
að leggja undir Þýzkaland leiðir um
Rússland sunnanvert, um Litlu-Asíu og
Persíu, en þar mætti veita brezka heims-
veldinu rothöggið og vinna á því á Ind-
landi og á Egyptalandi. Með þeim hætti
einum taldi Thyssen, að Þýzkaland gæti
orðið heimsveldi, en tvíeflt yrði það
fyrst, ef efnahagslíf þess fengi aukinn
mátt frá nýjum mörkuðum í þýzku mið-
afrisku nýlenduríki, sem tæki einnig til
Kongólanda, franskra og belgískra.
August Thyssen hafði í álitsgerð sinni
vakið athygh stjórnarinnar á því her-
fangi, sem hafa mætti í austurvegi. í
septemberstefnuskrá Bethmans Hollwegs
hafði aðeins verið tæpt á stríðsmarkmið-
um Þjóðverja í löndum Rússaveldis. Á
þessum slóðum var Pólland vandamálið
mesta, og þýzkir embættismenn, sem
sendir voru á austurvígstöðvarnar til að
rannsaka það og bera fram tillögur um
lausn þess, voru i nokkrum vanda stadd-
ir. Einn hinna „austrænu sérfræðinga"
þýzku stjórnarinnar, von Reichenberg
fríherra, skrifaði álitsgerð um þetta efni
og lagði til að Pólland, í þeirri mynd er
Vínarþingið hafði gengið frá því 1815,
skyldi gert að konungsríki, sameinað
Galisíu og innlimað veldi Habsborgara
og gert að nýju krúnulandi, á borð við
Bæheim. En ekki varð komizt að neinni
endanlegri niðurstöðu um Póllandsmálið
á fyrsta ári ófriðarins. Ágústmánuður
1914 var ekki liðinn, er háembættismenn
Þýzka keisararikisins tóku að leggja nið-
ur fyrir sér, hverjar kröfur skyldi gera
til nlýlendna í Afríku. í þessari álfu hafði
Þýzkaland, þessi síðbúni veizlugestur i
nýlenduhófinu, eignazt megin þeirra ný-
lendna sem yfirleitt féllu í hlut þess.
Lönd Þjóðverja í Afríku voru dreifð:
fyrir vestan þýzku Austurafríku lágu ný-
lendur Belgíu; milli þýzku Suðvestur-
afríku og Kamerún, sem einnig var þýzk
nýlenda, áttu Portúgalar lönd og þá
Frakkar. Auðvelt var að breyta þessu á
landabréfinu. í lok ágústmánaðar 1914
fól utanríkisráðuneytið Wilhelm Solf,
nýlendumálaráðherra Þýzkalands, að
leggja fram tillögur um þau lönd í Afr-
íku, er heppilegt væri að bæta við þýzk-
ar nýlendur þar í álfu. Solf vann verk
sitt samvizkusamlega, samdi ýtarlega
álitsgerð um málið og fylgdi henni fjöldi
landsuppdrátta. Nokkrum árum fyrir
styrjöldina höfðu Englendingar og Þjóð-
verjar rætt um það í mesta bróðemi að
skipta á milli sín nýlendum Portúgals í
Afríku. Þessum samningaviðræðum varð
þó aldrei að fullu lokið, og svo kom stríð-
ið. Nú vildi Solf taka aftur upp þráðinn,
og hann lagði það til í álitsgerð sinni, að
Portúgalar létu af hendi Angola og
nyrðra helming Mozambik. Þá skyldi
Belgía framselja Þýzkalandi Kongóríkið,
Frakkar Afríkulönd sín við miðbaug allt
norður að Tsjadvatni. Við Togoland hið
þýzka skyldi bæta Dahomylandi frá
Frakklandi og nokkrum öðrum skikum.
Var þetta orðið hið fríðasta nýlenduríki,
og gátu Þjóðverjar nú gengið þurrum
fótum um veldi sitt, en höfðu áður orðið
að sigla mikil höf til að komast á milli
búa sinna í hinni heitu álfu. Nýlendu-
samfella þessi var kölluð „Miðafríka" hin
þýzka og hún skartaði meðal stríðsmark-
miða Þýzkalands með álíka stærilæti og
„Miðevrópa" heima fyrir.
Skaðabætur voru eitt af stríðsmark-
miðum Þýzkalands. Ætlunin var að
ganga svo nærri fj andmönnunum í fjár-
hagslegum efnum, að þeir yrðu lítt færir
til stórræða síðarmeir. Einnig var þeim
æolað að bera herkostnað Þjóðverja. í
lok ágústmánaðar 1914 kvaddi ríkiskansl-
arinn bankastjóra Þýzka bankans, Heff-
erich, á fund sinn til að ræða skaða-
bótamálið. Þegar styrjöldin hafði staðið
í fimm vikur lagði Rathenau til, að
Frökkum yrði gert að greiða 40 milljarða
gullfranka. Um miðjan október var þess
farið á leit við alla stórbanka Þýzkalands
og einkabanka Gyðinga að semja álits-
gerðir um striðsskaðabætur, hversu háar
þær skyldu vera og hvernig skyldi greiða
þær. Rikis-ka'nslarinn gait þesis, að til
mála gæti komið að Bretar, Frakkar og
Belgíumenn fengi að greiða skaðabætur
með eignum sinum í Austurlöndum nær
og fjær, ef þá skorti skotsilfur. Og hinir
þýzku bankastjórar voru fljótir til að
senda þýzku stjórninni álitsgerðir sínar
ásamt mati á greiðsluþrótiti óviniannia.
Á fyrstu mánuðum heimsófriðarins
höfðu þýzkir stjórnmálamenn orðað
kröfur sínar á hendur óvinaríkjunum og
túlkað striðsmarkmið keisaradæmisins.
Þei,ta hafði verið gert með þýzkri ná-
kvæmni og nærri barnslegu þýzku blygð-
unarleysi. En grundvöllur stríðsmarkmið-
anna, hin snjalla hernaðaráætlun Schli-
effens, bilaði í Marne-orustunni haustið
1914. Og það tók Þjóðverja fjögur löng
og blóðug ófriðarár að sannfærast um.
að stríðsmarkmiðin, sem þeir höfðu letr-
að á herkumbl sín í sigurvímu fyrstu
vikna styrjaldarinnar, voru blekking ein.
58