Samvinnan - 01.06.1971, Blaðsíða 28

SAMVINNA
Samvinnuhreyfingin á íslandi árið 2000
Önnur grein
Guðmundur Sveinsson, Bifröst:
Formáli
Það er að sjálfsögðu ljóst af þeirri
greinargerð fyrir forsendum, er taka ber
tillit til, en um þær fjallaði fyrsta grein
mín, að engan veginn er auðvelt að geta
sér til um samvinnuhreyfinguna á íslandi
árið 2000, verkefni hennar og markmið.
Á það ber svo jafnframt að líta, að sam-
vinnusamtökin hafa sem alþýðusamtök
allverulega sérstöðu, og er rétt að átta
sig nokkuð á henni.
Samvinnuhreyfingin er allt í senn:
verzlunar- og viðskiptasamtök, félags-
málahreyfing og menningarstefna. Þessi
þrískipting eða kannski öllu heldur þessi
þrenns konar vettvangur, sem hafa ber
í huga og miða við, gerir allar spár um
framtiðina mun flóknari en ella myndi
vera. Þetta stafar ekki sízt af því, að
sókn og árangur á einu sviðinu getur
auðveldlega leitt til hnignunar og aftur-
farar á öðru sviði. Mikill vöxtur sam-
vinnuhreyfingarinnar sem verzlunar- og
viðskiptasamtaka getur torveldað árang-
ur hennar á félags- og menningarsvið-
unum. Það gæti einfaldlega gerzt vegna
þess að allri orku og öllum sóknarmætti
væri þangað beint, en önnur verkefni
hlytu að falla eins og af sjálfu sér í
skuggann í ljóma mikilla sigra. Eins gæti
einhliða áherzla á hið félagslega eða hið
menningarlega orðið til að veikja verzl-
unar- og viðskiptasamtökin og þar með
þann þáttinn, sem tryggir öruggust tengsl
við veruleikann, lausn hins hagnýta og
raunhæfa, sem ekki má missa sjónar á.
Ég mun í þessari grein fjalla um hinn
fyrsta vettvang af þrem, samvinnuhreyf-
inguna á íslandi sem verzlunar- og við-
skiptasamtök; leitast við að gera því skil,
hver ég álit að vera muni staða og stefna
að þvi er þennan vettvang varðar árið
2000 eða að 30 árum liðnum.
Samvinnuhreyfingin sem verzlunar- og
viðskiptasamtök árið 2000
Ég ætla að árið 2000 hafi stjórnunar-
byltingin, þ. e. a. s. kybernetik-byltingin,
sem greint var frá i fyrstu greininni, náð
að festa þær rætur, að hún sé orðin for-
senda framleiðslu og verzlunar í veruleg-
um atriðum að heita má um heim allan.
Þessi bylting mun að sjálfsögðu ná til
samvinnuhreyfingarinnar á íslandi sem
og samvinnusamtaka annarra landa.
Stjórnunarbyltingin mun hafa í för
með sér, að allt atvinnúlif, hverju nafni
sem nefnist, byggist á slíkum vexti þekk-
ingaratriða, að með ólikindum má teljast.
Rannsóknir, sem gerðar hafa verið á
aukningu þekkingaratriða á þeim tima
sem liðinn er af þessari öld, leiða furðu-
legar staðreyndir í ljós. Þekkingarforði
mannkynsins er sagður hafa tvöfaldazt á
fyrstu 50 árum aldarinnar. Næsta tvö-
földun þekkingarforðans er álitin hafa
átt sér stað á áratugnum 1951—1960. Á
næsta áratug frá 1961—1970 tvöfaldaðist
þekkingarforðinn hins vegar á 3 árum
fyrst, en síðan 2. Nú er svo komið aftur á
móti, að ekki er talið líða nema hálft ár,
sex mánaða tími, milli þess að tvöföldun
þekkingarforðans eigi sér stað.
Rannsóknum eða fullyrðingum af þessu
tagi ber að sjálfsögðu að taka með nokk-
urri varúð. Hitt er ljóst að tölvufræðin
hafa skapað alveg nýja möguleika að
geyma þekkingaratriði, svokölluð data í
þeim fræðum, og gera þau tiltæk, en ekki
síður tengja þau saman á þann hátt og í
þeim mæli, að með öllu var útilokað áður.
Þegar svo hins er gætt, að vöxtur þekk-
ingaratriðanna er mestur og örastur á
sviði félagsvísindanna, verður næsta auð-
sætt að ný viðhorf hljóta að skapast og
ný afstaða að myndast til allra verkefna
og úrlausnarefna, sem tengjast samfélög-
um manna, og þá ekki sízt á sviði fram-
leiðslu og viðskipta.
Vöxtur þekkingaratriðanna fyrir til-
stuðlan hinna margvíslegustu fræða, svo
og samtenging þeirra í stjórnunarfræð-
unum með þeirri yfirsýn og innsýn sem
á þann hátt veitist, mun í vaxandi mæli
stuðla að því að unnið verði gegn þeirri
tilhneigingu, sem svo augljós er í náttúr-
unni og náð hefur til mannverunnar, að
dreifa, að sundra. Fyrirbæri dreifingar-
innar nefnist í eðlisfræðinni entropi, og
ber varmafræðin einna ljósast vitni um
slíkt: Varmi dreifist um allt það svæði
sem fyrir hendi er. En fyrirbæri dreifing-
arinnar er engan veginn bundið við hið
ólífræna eitt. Það er þvert á móti að því
er séð verður eitt af áhrifaríkustu „lög-
málum“ tilverunnar.
Einkenni lífs og lífvera er hins vegar
að vinna gegn fyrirbæri dreifingarinnar,
upplausnarinnar. Þvi betur og fullkomn-
ar sem slíkt hefur tekizt, þvi betri og
hagstæðari skilyrði hafa skapazt fyrir
fullkomnara lífi. Þekkingararfur mann-
kynsins hefur að þessu leyti tryggt þvi
sérstöðu. Aukning þekkingarforðans,
varðveizla hans og úrvinnsla eru af sömu
sökum trygging fyrir því, að taka megi
öðrum tökum og finna aðrar úrlausnir á
vandamálum mannkynsins en til þessa
hefur reynzt auðið að kalla fram.
Ég ætla af þvi sem nú hefur verið
greint, að full ástæða sé til að gera ráð
fyrir, að árið 2000 muni samvinnuhreyf-
ingin á íslandi sem verzlunar- og við-
skiptasamtök byggja rekstur sinn og að-
ild að atvinnulífinu á allt öðrum forsend-
um en nú eru fyrir hendi. Ég geri mér i
hugarlund að þær forsendur, sem þá
verður byggt á, hafi breytt í veigamikl-
um atriðum þvi hlutfalli sem nú er við
lýði á Vesturlöndum milli einkaneyzlu og
samneyzlu. Þar sem einkaneyzlan hefur
síðustu áratugina að heita má verið
stefnumótandi þáttur i framleiðslu og
viðskiptum á Vesturlöndum, tel ég næsta
sennilegt að samneyzlan hafi hlotið for-
gangsrétt árið 2000 og einkaneyzlan horf-
ið að sama skapi i skuggann. Einkaneyzla
er að sjálfsögðu frumforsenda þess
neyzluþjóðfélags, sem nú er búið við á
Vesturlöndum. Gildismat þess þjóðfélags
er eftirfarandi meðal annars: Hve margir
bílar koma á hverja 1000 íbúa, hve mörg
sjónvarpstæki, hve margir kæliskápar o.
s. frv. Gildismat þess þjóðfélags, sem
leggur megináherzlu á samneyzlu, verður
allt annað. Þar kemur eftirfarandi fyrst
og fremst til álita: Hve góð er heilbrigð-
isþjónustan, hve mikil og margvisleg er
menntunin, hve fjölskrúðugt er bók-
mennta- og listalifið, hve auðugt er líf
einstaklingsins að tjáningar- og sköpun-
armöguleikum o. s. frv. Og síðast en ekki
sizt hlýtur athyglin að beinast að skorti
mannkynsins, hungri þess, fátækt þess,
fáfræði þess, og þá ekki siður hinu
hvernig úr slíku megi bæta.
Ég álit persónulega að möguleikar
samvinnusamtaka til þátttöku og aðildar
á framleiðslu- og viðskiptasviði séu mun
meiri í þjóðfélögum, sem byggja á for-
sendum samneyzlu fyrst og fremst, held-
ur en hinum, er gera einkaneyzluna að
miði og möndli. Vera má að ekki séu
allir sammála mér í slikri ályktun. Hún
byggist lika i verulegum atriðum á þeirri
sannfæringu minni, að hinir félagslegu
og menningarlegu þættir samvinnustefn-
unnar tengi hana hugmyndum samneyzl-
unnar miklum mun meir en forsendum
einkaneyzlunnar. Meira að segja lít ég
svo á persónulega, að hugmyndafræði sú,
sem einkaneyzlan grundvallast á, sé sam-
vinnustefnunni næsta framandi og dragi
verulega úr raunverulegum árangri henn-
ar og aðild að lausn vandamála hverrar
tiðar sem vera skal.
Ég sé fyrir mér mikla aukningu á fram-
leiðslu og viðskiptum samvinnuhreyfing-
arinnar á íslandi árið 2000, ekki þrátt
fyrir breyttar aðstæður og viðmiðun,
heldur einmitt vegna þeirra. Samvinnu-
hreyfingin er vaxin upp úr jarðvegi al-
þýðusamtakanna, stofnuð og hagnýtt
einmitt af þeim aðilum, sem háð hafa
harðasta lífsbaráttu. Hún hefur aukizt
og eflzt eftir því sem kjör alþýðunnar á
Vesturlöndum hafa batnað. Slíkt hefur i
alla staði verið eðlilegt. Fyrir hennar til-
stilli ekki sízt er nú svo komið, að mun-
urinn á lífskjörum manna hefur jafnazt
verulega i samfélögum Vesturlanda.
Þar með er engan veginn endanlegur
sigur unninn né verður hann eygður, þótt
allir Vesturlandabúar gætu notið sömu
lífskjara. Samvinnuhreyfingin á það
sameiginlegt með öðrum alþýðuhreyfing-
um, svo sem verkalýðshreyfingunni, að
vera alþjóðleg. Af þessum sökum getur
samvinnuhreyfingin ekki metið árangur
sinn einvörðungu út frá þróun og hag-
sæld, sem ríkir í þjóðfélagi ákveðins
lands eða ákveðinna landa. Liðsmenn
hennar hljóta að fagna því, að tekið verði
28