Samvinnan - 01.06.1971, Blaðsíða 29

tillit til þróunar og hagsældar annarra og
þá fyrst numið staðar, þegar mið sé tekið
af mannkyninu öllu.
Það er samt ljóst, að sú þróun gerist
ekki á skömmum tíma eða átakalaust. Til
þess eru forréttindaaðilarnir í veröldinni
of margir og of voldugir. Árið 2000 munu
að því er ætla má þau átök, sem áttu sér
stað innan þjóðfélaga Vesturlanda á 19.
og 20. öld milli alþýðunnar og forrétt-
indastéttanna, hafa tekið á sig nýja
mynd, sem þegar má greina útlínurnar í.
Mynduð hafa verið efnahagsbandalög,
líklega þrjú, kannski fjögur. Öll Vestur-
lönd munu mynda eina af hinum þremur
efnahagsheildum. Sósíalísku ríkin að
Kina undanskildu munu mynda aðra
efnahagsheildina. Þriðji heimurinn svo-
kallaði eða þróunarlöndin — en til þeirra
telst meginhluti Suður-Asíu, Afríka nær
öll og Suður-Amerika — verður stofninn
i þriðju efnahagsheildinni.
Hugsanlegt er að verulegur hluti gula
kynstofnsins komi á hliðstæðri samstöðu.
En efnahagsbandalögin eru aðeins
áfangi.
Það er samt engan veginn Ijóst á þessu
stigi, á hvern hátt efnahagsbandalögin
munu myndast og hvaða breytingar þau
hafa í för með sér á stöðu ríkja og þjóða.
Skal ekki hér gerð nein tilraun til ágizk-
ana i þeim efnum, enda gæti aðild að
bandalögunum verið með ýmsu móti. Eitt
er samt harla ljóst: Á Vesturlöndum mun
stofnun eins víðtæks efnahagsbandalags
leiða til þess, að ný verkefni og stórkost-
leg munu blasa við alþýðuhreyfingunum
öllum. Þetta kemur ekki sízt til af því,
að forréttindaaðilar Vesturlanda, sem
haft hafa takmarkað olnbogarúm í mörg-
um þjóðríkjum Vesturlanda, munu telja
að aðstæður og möguleikar hafi breytzt
þeim verulega í hag. Þá mun aftur reyna
enn meira en nú á alþýðusamtökin að
standa vörð um hagsmuni þeirra sem
minna mega sín. Er af þessum sökum
næsta liklegt, að samvinnuhreyfingin og
verkalýðshreyfingin færist verulega í
aukana á næstu áratugum, og mun meðal
annars stuðla að því, sem fyrr var full-
yrt, að til verulegs uppgjörs kemur að því
er varðar forréttindi einkaneyzlu eða
samneyzlu. í þeim átökum milli alþýðu-
samtakanna og forréttindaaðilanna verð-
ur hinn sívaxandi þekkingarforði hinum
fyrrnefndu mikilvægastur til sóknar og
varnar; mun, að því er ég ætla persónu-
lega, ráða úrslitum. Tillitsleysi forrétt-
indaaðilanna varðandi mannréttindi og
umhverfi mun, þegar fram í sækir, veikja
málstað þeirra og tryggja sókn og árang-
ur alþýðuhreyfinganna.
Með þeirri forystu aiþýðuhreyfinganna
í efnahagsbandalögum veraldarinnar,
sem ætla má að náðst hafi árið 2000,
verður gildismatið orðið allt annað en nú
er. Að þvi er framleiðslu og viðskipti
varðar, mun hið nýja gildismat sem
grundvallast á mikilvægi samneyzlunnar
fram yfir einkaneyzluna til viðbótar við
það sem áður er nefnt taka mið af eftir-
farandi: Skilyrði þarf að tryggja til vax-
andi lífs og gróandi á jörðunni, en það
þýðir meðal annars að koma verður i veg
fyrir að loft, vatn og jörð mengist í þeim
mæli að ógni lífinu sjálfu, en sú hætta
vofir þegar yfir. Sú breyting ein á gildis-
matinu mun hafa hin víðtækustu áhrif á
allt athafnalíf jarðarbúa. — Frumfram-
leiðslan, sem horfið hefur í skugga hinna
síðari framleiðsluþátta svo og þjónust-
unnar, mun að minni hyggju aftur verða
veigamest bæði beint og óbeint. Beint
vegna þess að fæðuskortur er nú þegar
stærst allra vandamála mannkynsins, en
óbeint vegna hins hve mikilla og marg-
þættra starfa þarf við til þess að tryggja
að jörðin verði framtíðarreitur, þar sem
mönnum er búinn samastaður að lifa
eðlilegu og heilbrigðu lífi.
Af þessu mun leiða nýja vakningu að
hvetja mennina til að hverfa aftur til
náttúrunnar. Sú hvatning verður ekki
rökstudd með draumórum að upplifa
einhverja frumreynslu mannkynsins, en
sú var uppistaðan í sentimentalisma 18.
aldarinnar og rómantik hinnar 19., held-
ur mun hún grundvallast á fullri vitund
þess, að mannkynið getur ekki lifað í
stríði við umhverfi sitt. Líf manna getur
ekki byggzt á rányrkju né heldur því að
þverbrjóta öll lögmál náttúrunnar og
raska jafnvægi hennar. Slíkt getur aldrei
orðið án þess að stofna tilveru sjálfs
mannkynsins í hættu.
Það kemur eins og af sjálfu sér að
minni hyggju, að samvinnuhreyfingin á
íslandi mun í nánu samstarfi við verka-
lýðshreyfinguna tryggja í atvinnulífinu,
að mið verði tekið af hagsmunum alls
almennings. Fyrir því mun það koma í
hennar hlut að byggja upp og skipuleggja
samtök mismunandi aðila til að hag-
nýta auðlindir lands og hafs með fullu
tilliti til framtíðarinnar, en fullri varúð
gagnvart öllum stundarhagsmunum.
Ég er bjartsýnn á möguleika samvinnu-
hreyfingarinnar sem verzlunar- og við-
skiptasamtaka á íslandi árið 2000 og tel
mig þegar hafa tilgreint nokkrar ástæður
til þeirrar bjartsýni minnar. Enn eru
samt ógreindar tvær ástæður, sem ég tel
veigamestar.
Önnur er sú sannfæring mín, að alþýð-
an sé uppspretta allrar lífskviku og fram-
vindu. Heilbrigt og heillavænlegt mat
á því, hvað raunverulega sé manninum
keppikefli og ávinningur, kemur frá fólk-
inu sjálfu. Alþýða manna lætur aldrei
„hreina skynsemi", sem svo er kölluð,
stjórna sér. Hún tekur ævinlega tillit að
jöfnu til tilfinninga og öðlast á þann hátt
„heilbrigða skynsemi“. Þessi sannfæring
mín gerir það að verkum, að ég álít hik-
laust, að miklu meira tillit verði í fram-
tíðinni tekið til skoðana og hugmynda
alþýðunnar heldur en nú er gert. Þetta
mun verða beinlínis vegna þess, að hinn
aukni þekkingarforði mannkynsins mun
leiða það í ljós, að margt af því, sem full-
yrt hefur verið af svokölluðum vísinda-
mönnum og fræðimönnum, sem einangr-
azt hafa í sérfræðum sínum, en þau eru
harla oft í raun og veru ekkert annað en
sérvizka, fær engan veginn staðizt. Hitt
er sönnu nær sem reynsla kynslóðanna
hefur kennt alþýðu manna og hún ekki
verið nógu „lærð“ eða nógu „bókfróð" til
að varpa frá sér.
Þá er ég líka þeirrar skoðunar, að árið
2000 hafi sá sannleikur orðið öllum jarð-
arbúum augljós, að mannleg tilvera hefur
tvær víddir. Önnur er vídd neyzlunnar,
sú sem á síðustu áratugum hefur verið
einkunn og aðal Vesturlanda. Hin er vidd
sköpunarinnar og sjálfstjáningarinnar,
sem verið hefur vanrækt svo ótrúlega, að
furðu gegnir að Vesturlandabúar skuli
hafa sætt sig við. Það kemur því engum
á óvart að sú hugmynd hefur skotið upp
kollinum, að ný manntegund væri að sjá
dagsins ljós á Vesturlöndum og leysa
homo sapiens, „hinn vitiborna mann“ af
hólmi. Þá manntegund er sagt að kalla
mætti homo manipulatus — „hinn skipu-
lagða, tilbúna mann“, sem hvorki þurfi
að hugsa, finna til eða bregðast við á
sjálfstæðan hátt. Af honum væri allur
vandi tekinn. Hann væri „mataður“ á
hugmyndum, tilfinningum og viðbrögð-
um. Hann væri á líkan hátt orðinn eftir-
29