Samvinnan - 01.06.1971, Blaðsíða 44

isfræði; það var ókvenlegt. Þær voru m. a.
s. margvísar til þess að slá hendinni á
móti álitlegum námsstyrkjum og fá sér
heldur einhverja létta vinnu meðan þær
biðu eftir þvi að finna þann rétta eða
þá að hann lyki námi. Takmarkið var
eiginmaður, börn, einbýlishús.
Á fyrstu 15 árunum eftir lok heims-
styrjaldarinnar síðari var þjóðsagan um
lifsfyllingu konunnar í hlutverki eigin-
konu og móður þungamiðja í viðhorfi
nútíma amerísks þjóðfélags gagnvart
stöðu konunnar. Það lífsmunstur og þá
kvenlegu ímynd, sem þjóðsögunni til-
heyrði, gat t. d. að líta í skínandi mynd-
um vikublaðanna; glæsileg húsmóðir,
ljómandi af velsæld á fallegu heimili,
kveðjandi eiginmanninn á tröppunum
með kurt og pí, er hann fer til vinnu
sinnar, eða akandi með fullan bíl af
börnum út um allar trissur; heimilið allt
gljáfagurt, enda mikið þvegið og pússað;
allt gert heima, saumað, bakað og allar
vélar lengstum í gangi.
Þarna var ekki verið að gera sér rellu
út af vandamálum umheimsins; þau
skyldu karlmennirnir fást við; konunnar
var að sóla sig í sínu hlutverki. Þegar
bók Simone de Beauvoir, Hitt kynið, kom
út, fékk hún ekki hljómgrunn, og einn
gagnrýnandinn lét þau orð falla, að hún
hefði greinilega enga hugmynd um hin
sönnu verðmæti í lífinu. Auk þess væri
hún að tala um franskar konur; í Amer-
íku væri ekki lengur um neitt kvenna-
vandamál að ræða.
Tómleikinn
Þær konur, sem létu i ljós efasemdir
um hlutverk sitt, fengu gjarnan að heyra,
að eitthvað hlyti að vera að þeim sjálf-
um. Margar geymdu með sér tómleikann
og spurninguna „Er þetta allt og sumt?“
og vissu naumast, hve margar spurðu hins
sama. Þessi staðreynd fer að renna upp
fyrir Betty Friedan eftir því sem hún
hittir fleiri húsmæður að máli. Þeim
fannst þær vera einangraðar og voru
haldnar tómleikakennd án þess þó að
geta gefið því vandamáli, sem íþyngdi
þeim, ákveðið nafn. Ein orðaði það á
þessa leið: „Ég hef unnið öll þau störf,
sem ætlazt er til af konu í húsmóður-
stöðu, og fallið þau heldur vel, en það er
eins og þau gefi manni enga vitund um
það, hver maður er í raun og veru. Ég
hugsaði aldrei til þess að stunda neitt
starf annað en húsmóðurstarf; ég vildi
fyrst og fremst giftast og eignast börn.
Mér þykir vænt um fjölskyldu mína og
heimili mitt; það er ekkert að, sem hægt
sé að festa hönd á eða gefa nafn, en ég
er samt ráðvillt; það er eins og mig vanti
eigin persónuleika. Ég laga mat, klæði
börnin, bý um rúmin, tek til, það er kall-
að í mig, þegar eitthvað vantar, en hver
er ég?“ Höfundur bendir á þá staðreynd,
að á miðri 20. öld hafi ameriskum kon-
um mjög eindregið verið beint inn á við,
verið bent á heimilið sem hinn rétta
vettvang starfsorku sinnar. Ekki hafi
staðiö á góðum ráðum þeim til handa af
hálfu ýmissa sérfræðinga, hvernig þær
gætu bezt náð að aðlagast því sviði. Þeim
Var oftlega bent á, að engar konur í víðri
veröld nytu annarra eins þæginda. Hvaða
múður var þetta, sem annað slagið skaut
upp kollinum, og það meðal kvenna sem
nutu slíkra lífskjara, sem konur í öðrum
löndum gátu aðeins látið sig dreyma um?
Höfundur bendir á þann misskilning,
sem þarna gæti, að ekki geti verið um
nein aðlögunarvandkvæði eða persónuleg
vandamál húsmæðranna að ræða vegna
þess, hve þær búi við glæsileg lífskjör.
Þau leysa ekki þennan vanda, segir hún;
hann er nýr og sérstæður. Þessa kennd
tómleika, firringar og leiða er ekki hægt
að skilja eða skýra út frá venjulegum
hugtökum, sem eru bundin við skort á
efnislegum gæðum við aðrar aðstæður,
svo sem hungur, sjúkdóma, fátækt. Það
er einmitt langlíklegast, að þessi tóm-
leikakennd muni ekki herja á konur, sem
hafa fundið lifi sínu tilgang og innihald
i baráttunni gegn skorti og neyð, þótt
þær búi við fátæklegar ytri aðstæður.
Konur, sem telja sér trú um, að unnt
sé að fylla upp í þetta tóm með því að
hafa hærri tekjur, flytja í glæsilegra hús,
fá einn bíl í viðbót, teppi út í öll horn,
þær munu finna, að það verður einungis
verra, því að vandi þeirra snýst ekki um
vöntun efnislegra gæða, heldur vantar
innihald í lífið, viss markmið að stefna
að.
Eitt er víst, segir hún, og það er, að
ekki verður öllu lengur hægt að kveða
niður þá innri rödd konunnar, sem segir
„Ég verð að eiga hlutdeild í einhverju
meira en heimilishaldi, hjúskap og
barnauppeldi." ímynd amerísku konunn-
ar og lífsform hennar, sem amerískar
húsmæður leitast svo við að laga líf sitt
eftir, hefur verið mótað í gegnum aug-
lýsingar, kvennablöð, sjónvarp, kvik-
myndir, sögur, greinar, og þá hafa alls
konar stærri og smærri spámenn ekki
látið sitt eftir liggja. Þegar þessi imynd
fer svo að stangast heldur óþyrmilega á
við raunveruleikann, fer að renna upp
ljós fyrir æ fleirum. Þetta ljós kveður
höfundur hafa runnið upp fyrir sér, þegar
hún sá hið hróplega ósamræmi milli
staðreyndanna i lífi viðmælenda sinna og
hinnar viðteknu kvenlegu ímyndar, sem
hún hafði sjálf átt þátt í að móta, þegar
hún vann sem blaðamaður við ýmis
kvennatímarit. Hvað vantar eiginlega í
þessa kvenlegu ímynd, sem amerísku
konurnar reyna svo ákaft að laga sig að;
hvað hefur fallið burtu úr svipmóti þeirr-
ar ímyndar, sem nú á dögum á að endur-
spegla og móta ímynd amerískra kvenna?
Kvennablöð
Hún nefnir, að kvennablaðið McCall’s
hafi verið mjög útbreitt og innihald þess
(ef innihald skyldi kalla) sé allskýrt
dæmi um þessa viðteknu hugmynd um
hina kvenlegu ímynd, og megi heita eins-
konar þverskurður af efni annarra sam-
bærilegra tímarita. Hér er tilgreind laus-
leg ívitnun í eitt eintak af McCall’s í júlí
árið 1960. Fyrst kemur itarleg grein um
hirðingu hársins, allt um hárlos, hár-
burstun og hárlitun; smásaga sem snýst
um það hvernig unglingsstúlka óskóla-
gengin nær unnustanum frá greindri
menntaskólastúlku; fyrri grein af tveim
um hertogann af Windsor, um daglegt
slugs svo og klæðaburð þeirra hjóna; sex
blaðsíður með glæsilegum myndum af
ljósmyndafyrirsætum í tækifæriskjólum;
saga um unga stúlku á tízkuskóla og
hvernig persónuleiki hennar þróast þar;
fjórar síður með leiðbeiningum um megr-
un ásamt myndum; grein um allt sem
nauðsynlegt er að vita til þess að klófesta
mann nr. tvö. Svo voru að sjálfsögðu
fastir dálkar um barnauppeldi, matar-
og kökuuppskriftir, snyrtingu, lesenda-
bréf, að ógleymdu öllu kynferðisruglinu,
sem Betty Friedan segir, að blað þetta
hafi löngum verið beinlínis gagntekið af.
Þarna er myndin uppmáluð, heldur hún
áfram, en hvar er heimur hugmyndanna
og hugsunarinnar, heimur andans og
skynseminnar?
Þessi mynd af lífsinntaki amerísku
konunnar blasir við á því herrans ári,
þegar Castro er að leiða fram þjóðfélags-
byltingu á Kúbu; mennirnir eru að þjálfa
sig til geimferða; ný ríki eru að rísa upp
i Afríku; flugvélin U-2 hraðfleygari en
hljóðið hleypir fundi þeirra stóru upp;
uppgötvanir verða í raunvisindum; að-
gerðir ungra blökkumanna í skólum Suð-
urríkjanna neyða menn til þess að horf-
ast í augu við brot af lýðræðislegum veru-
leika.
Þetta blað, sem hefur um fimm millj-
ónir kaupenda meðal amerískra kvenna,
flestra skólagenginna, segir ekki auka-
tekið orð um veröldina utan hins þrönga
sviðs heimilisins, og þetta eintak, sem
vitnað var til, segir hún, að hafi síður en
svo verið nokkurt einsdæmi.
Hún segir einnig frá því, að á vissu
árabili hafi orðið veruleg breyting á efn-
isvali í þessum blöðum, og tekur dæmi af
sögum, lengri og skemmri. Hún situr dag
eftir dag á bókasafni í New York og pælir
í gegnum tuttugu síðustu árganga ýmissa
kvennablaða. Hún tekur eftir því, að
fram að stríðslokum er hin kvenlega
ímynd, sem þar birtist, öll önnur en síðar
verður. Umskiptin eru greinilega orðin
kringum 1948. Hin fyrri kvenlega sögu-
hetja blaðanna er miklu sjálfstæðari;
hún er oftast á leiðinni að marki öðru
en því að ná í mann, þó að það falli að
s’álfsögðu einnig inn í áætlanir hennar.
Þarna var konan oftlega sýnd sem
stefnufestan dæmigerð, og skapgerðar-
einkenni hennar voru rétt eins mikilvæg
og sjálft útlitið. Síðan fer myndin að
breytast; viðhorf þjóðsögunnar um kon-
una taka að breiðast út, blönduð göml-
um fordómum og notalegum erfðavenj-
um, sem láta fortíðina ná einskonar
steinbítstaki á framtíðinni. Þjóðsagan
segir, að uppfylling hins kvenlega hlut-
verks sé mikilvægasta inntakið í lífi
hverrar konu, og það sé helgasta skylda
hennar að rækja það. Það kunni aldrei
góðri lukku að stýra að víkja af þeirri
braut. Undirrót og orsök vandamála
kvenna sé, að þær hafi reynt að líkjast
karlmanninum, feta sömu slóð og hann í
stað þess að lifa í samræmi við sitt eigið
kvenlega eðli. Þjóðsagan verður sumsé
einskonar uppskrift eða munstur fyrir
líf kvennanna, sem þeim ber svo að laga
sig að.
44