Samvinnan - 01.06.1971, Blaðsíða 45

Simone de Beauvoir.
Betty Friedan rifjar það upp, er hún
var að hefja störf sin og ritmennsku við
vikublöðin kringum 1950, að þá hafi rit-
stjórarnir, sem oftast voru karlmenn, litið
á það sem beinharða staðreynd, að konur
hefðu ekki áhuga á neinu, sem héti
stjórnmál, alþjóðamál, listir, vísindi,
heimspeki, fræðistörf neinskonar eða
yfirleitt á veröldinni utan heimilisins, og
við þetta yrðu þeir að miða skrif sín,
sem framreiddu efnið fyrir þær á síðum
kvennablaðanna. Ætti á annað borð að
fjalla um einhverja abstrakt hugmynd,
sem ekki þótti þó alténd ráðlegt, yrði
nauðsynlega að umskrifa hana niður
í áþreifanleg smáatriði, ef konur ættu að
geta verið með á nótunum. Vildi nú ein-
hver vekja athygli þeirra á hættum
atómaldar, myndi grein, sem héti „Barns-
fæðing í neðanjarðarbyrgi", ná að vekja
áhuga kvenna, þar sem þær ættu svo
hægt með að setja sér öll smáatriði þar
að lútandi fyrir hugskotssjónir, en þær
áttu samkvæmt þessu ekki að vera færar
um að tileinka sér hina abstrakt hug-
mynd um eyðingarmátt sprengjunnar,
sem gæti útrýmt öllu mannkyni.
Væru skrifaðar greinar um efnahags-
eða hagstjórnarmál, borgaraleg réttinda-
mál, kynþáttavandamál, myndu þær
koma af fjöllum, hafandi ekki heyrt
minnzt á annað eins, auk heldur að
áhugi á sliku væri fyrir hendi. Hún telur
einnig, að þetta efnisval blaðanna hafi
breytzt til hins verra á fyrrgreindu tima-
bili. Áður birtu þessi sömu blöð greinar
um hin margvíslegustu efni varðandi ver-
öldina utan heimilanna, sömuleiðis sögur
og ritgerðir eftir úrvals höfunda amer-
íska, og þetta þótti ekki strembið lesefni
úr hófi fram. Nú er aftur á móti líkast
því, segir hún, að hin nýja kvenlega
ímynd eigi að vera allsendis ófær um að
tileinka sér lesefni, sem mótast af sann-
tíetty Friedan.
sögli, hreinskiptni, djúpt hugsuðum at-
hugunum og mannlegum sannindum, sem
eru aðal og kennimerki allrar vandaðrar
ritmennsku og skáldskapar. Ef dæma
skal eftir hinum glæsilegu, en innihalds-
snauðu kvennablöðum nútímans, litur
helzt út fyrir, að öll ytri smáatriði í lifi
kvenna séu stórum áhugaverðari en
hugsanir þeirra og skoðanir. Eða á allur
þessi ytri glans einungis að hylja tóm-
leikann og leiðann, sem fer sífellt vax-
andi meðal húsmæðra, innihaldsleysið
í tilveru þeirra?
Endaskipti
Hún rifjar einnig upp ræðu, sem sjálfur
Adlai Stevenson hélt við skólaslit í Smith
College árið 1955 og var síðan birt í víð-
lesnu kvennablaði. Þar vísar hann ein-
dregið á bug þeirri kröfu skólagenginna
kvenna að eiga sjálfstæðan hlut að vett-
vangi stjórnmálanna. „Hlutur nútíma-
konunnar og framlag til stjórnmálanna
á sér stað í stöðu hennar sem eiginkona
og móðir,“ sagði hinn frjálslyndi demó-
krati. „Það sem vantar er bara, að konan
meti þessa aðstöðu sjálf, t. d. hve vel
menntaðar konur hafa einstaka mögu-
leika til þess að hafa heillavænleg áhrif
á eiginmann og son.“
Það er augljóst, heldur höfundur
áfram, að eigin innri rök þjóðsögunnar
hafa algerlega umsnúið viðhorfum
manna og haft endaskipti á vandamálum
kvenna. Áður fyrr var barizt fyrir því, að
á konuna væri litið sem jafningja karl-
mannsins, og jafhir mðguleikar henni til
handa voru takmarkið, sem stefnt var að.
Þá voru hindranir á þeirri leið hin raun-
verulegu vandamál, sem bar að leysa. Nú
á dögum er aftur á móti langhelzt litið á
konuna innan þess ramma, sem kynferði
hennar markar henni. Aðlögunarvand-
kvæði hennar gagnvart húsmóðurhlut-
verkinu skoðast nú sem hin knýjandi, að-
kallandi vandamál, en ekki þser hindran-
ir, sem skerða möguleika hennar á að
njóta sín sem sjálfstæður einstaklingur.
Höfundur tekur dæmi af ungri húsmóður,
sem er eins og klippt út úr einhverju
kvennablaðinu og svarar í einu og öllu til
þeirrar kvenlegu imyndar, sem téð blöð
sýna og hér hefur verið lýst stuttlega.
Þegar hún litur slika dæmigerða glans-
mynd, flýgur henni i hug, hvort einhver
vandamál mannlegs samfélags bæri nú
samt ekki að taka fram yfir þetta bros-
andi, algerlega óvirka lukkunnar vel-
stand, án takmarks og tilgangs í lifinu.
Það vakna fleiri spurningar: Ef þær eru
ánægðar og óska einskis frekar, þessar
konur sem lifa eftir forskrift þjóðsögunn-
ar, erum við þá staddar á leiðarenda, eða
hversvegna þarfnast ímynd húsmóður-
innar stöðugt meiri vegsömunar, sem
kemur fram í ytri glæsileik og skrauti?
Er bilið milli hinnar viðteknu kvenlegu
ímyndar samkvæmt þjóðsögunni og hins
mannlega raunveruleika stöðugt að
breikka? Getur það verið einleikið, að
þessi kvenlega ímynd verður í vaxandi
mæli innantóm og andlega fátæk, en að
sama skapi beinist þungamiðjan að dauð-
um hlutum, hverskyns prjáli og stöðu-
táknum (einbýlishús, tveir bílar o. s.
frv.) ?
Hvar endar þetta? spyr hún. Hvert leið-
ir okkur sú þróun, að konurnar lagi líf
sitt að fyrirmyndum, sem bjóða þeim að
afneita eigin skynsemi, taka hana hrein-
lega úr sambandi? Hvaða afleiðingar get-
ur það haft í för með sér, að stúlkur alast
upp samkvæmt forskrift, sem fær þær til
þess að útiloka sig frá heimi raunveru-
leikans, þróun samtímans, í heimi sem er
í sífellu að taka örari breytingum? Hve
auðvelt mun það reynast að kveða niður
þann draug forheimskunar, sem hefur
markvisst verið vakinn upp? Það er í
hæsta máta furðuleg mótsögn sem felst
i því, að sjálfstætt starf, þegar kona á í
hlut, er orðið tortryggilegt fyrirbæri,
jafnhliða þeirri staðreynd, að konur hafa
raunverulega rétt til allra starfa, en æðri
menntun konum til handa er orðin svo
grunsamleg, að fleiri og fleiri stúlkur
hætta námi vegna giftingar og barneigna,
samtímis því að rétturinn til mennta er
þegar fenginn, séu hæfileikar fyrir hendi;
að konan skuli svo eindregið beina sér
að einu starfssviði, heimilinu, samtimis
þvi að aldrei fyrr hafa svo margir mögu-
leikar staðið henni opnir sem í þjóðfélagi
nútímans.
Hver getur svo verið orsök slikrar þró-
unar, að konan undirgengst viðhorf, sem
ræna hana rétti sjálfstæðs einstaklings
og útiloka hana frá því að eiga hlut að
ákvörðunum, sem skipta alla menn, karla
og konur, miklu? Þjóðsagan um konuna
hefur fengið slíkt áhrifavald, að stúlkur
alast upp án þess svo mikið sem að
þekkja óskir sinar og möguleika. Sú þjóð-
saga hlýtur að eiga sér orsök, sem á til-
tölulega stuttu tímabili fær annað eins
vald yfir hugum fólks og nær að beina
þróun heillar aldar í aðra átt. Hvað gefur
þjóðsögunni áhrifavaldið? Hvers vegna
sneru konumar heim? 4
45