Samvinnan - 01.02.1972, Síða 37

Svandís Skúladóttir:
Hlutverk og framtíð
dagheimila
„Og ert þú á dagheimili,
auminginn?" sagði kona í með-
aumkunartón við 5 ára telpu.
Þessi spurning, eða öllu frekar
samúðaryfirlýsing, endurspegl-
ar skoðun, sem er töluvert út-
breidd. Þeirrar skoðunar gætir
víða, að þau börn, sem dveljast
á dagheimilum, fari á mis við
mikið, sem heimilin bjóði upp
á, en vinni næsta lítið. Það er
jafnvel vísað til rannsókna,
sem eigi að sanna þetta. Enski
sálfræðingurinn J. Bowlby rit-
aði t. d. skýrslu árið 1951 um
rannsóknir, þar sem vistheim-
ilabörn höfðu verið borin sam-
an við börn, sem alizt höfðu
upþ á venjulegum heimilum.
Ransóknir hans sýndu, að
börnin, sem höfðu alizt upp á
vistheimilum, höfðu mun minni
þroska en hin börnin. Bowlby
lagði þó á það áherzlu, að ekki
væri sambærilegt, hvort börn-
in væru algjörlega slitin frá
heimilum sínum eða þau væru
á stofnunum hluta úr degi.
En hver er hin almenna
reynsla af dagheimilum? Ég tel
að íullyrða megi, að reynsla
meginhluta þeirra foreldra, sem
börn eiga á dagheimilum hér
á landi, sé mjög jákvæð, enda
þótt margir, sem minna þekkja
til starfs þessara stofnana, séu
á annarri skoðun og þykist
vita betur. Slíkir fordómar
eiga oft rætur að rekja til dag-
heimila fyrri ára. Fullyrða má,
að dagheimili hafi gjörbreytzt
siðustu tvo áratugi, en ekki eru
liðin nema 23 ár frá því að
fyrstu nemendurnir útskrifuð-
ust frá Fóstruskóla Sumargjaf-
ar, en vel menntað og þjálfað
starfsíólk er að sjálfsögðu for-
senda vel rekinna dagheimila.
Ennfremur er rétt að benda á,
að ekki er liðinn nema rúmur
áratugur frá þvi fyrsta dag-
heimilið var opnað í húsnæði,
sem var teiknað og reist í þess-
um tilgangi, en það var Haga-
borg.
Reynsla annarra
í þessum efnum má vafalítið
mikið leera af reynslu annarra
þjóða. Fyrir tveimur árum kom
út i Danmörku bók eftir sál-
fræðinginn Arne Sjölund, sem
nefnist „Börnehavens og
vuggestuens betydning for
barnets udvikling". í þessari
bók er gerð grein fyrir um 500
rannsóknum, sem fjalla um
áhrif dagheimila á þroska
barna. Flestar þeirra eru frá
Bandaríkjunum, en þar eru
líka rannsóknir frá Norður-
löndum, Englandi og Frakk-
landi, og ennfremur mjög á-
hugaverðar skýrslur frá Sovét-
ríkjunum og öðrum löndum í
Austur-Evrópu.
Enda þótt við getum margt
lært af þessum rannsóknum,
sem margar eru gerðar við
ólíkar þjóðfélagslegar aðstæð-
ur, þarf að meðhöndla slíkar
upplýsingar af varfærni. Mun
meira gagn mætti hafa af
þeim, ef við þekktum nokkuð
betur árangur af eigin viðleitni
í þessum efnum. Ég tel æskilegt
að þetta mál yrði kannað á
skipulagsbundinn hátt hér á
landi. Starfsemi dagheimila á
vafalítið eftir að stóraukast hér
á næstu árum. Slíkar rann-
sóknir gætu haft ómetanlegt
gildi fyrir starf dagheimilanna
á komandi árum og skipulagn-
ingu nýrra heimila. Ennfremur
gætu þær komið af stað hrein-
skilnum og gagnlegum umræð-
um um dagheimilamál okkar,
látið staðreyndir koma í stað
fullyrðinga og skyndidóma.
Hlutverk dagheimila
En hvers vegna dagheimili?
Ég vil skipta hlutverki þeirra í
tvo meginþætti. Annars vegar
gegna þau mikilvægu uppeldis-
legu hlutverki og hins vegar
gera þau mæðrum barnanna
kleift að vinna utan heimilis-
ins.
Um fyrri þáttinn verð ég
stuttorð, vil aðeins benda á
þrjú meginskilyrði, sem ég tel
að dagheimili verði að upp-
fyila, ef þau eiga að geta rækt
uppeldishlutverk sitt. Þessi
skilyrði eru:
1. Þau verða að hafa í þjón-
ustu sinni nóg af vel mennt-
uðum og þjálfuðum fóstrum.
2. Þau þurfa að vera vel búin
leikföngum og leiktækjum;
og leikrými, úti jafnt sem
inni, þarf að vera sérstak-
lega sniðið fyrir þessa starf-
semi.
3. Þau þurfa að hafa gott
samstarf við foreldra barn-
anna.
Um síðari þáttinn í hlutverki
dagheimila vil ég ræða nánar.
Það verður nú sífellt algeng-
ara, að konur starfi utan heim-
ila sinna, og þær sækja æ fast-
ar eftir því að geta tekið þátt í
hinu almenna atvinnulífi. Þetta
hefur skapað brýna og vaxandi
þörf fyrir dagheimili. Þróun
skólakerfis okkar hin síðustu
ár sýnir ljóslega, að stúlkur-
sækjast í vaxandi mæli eftir
hliðstæð’’i menntun og piltar.
Og þær fá þessa menntun. Það
sýnir mikið óraunsæi að ætla,
að þessar stúlkur muni ekki
gera töluvert til að geta notað
síðan þessa menntun. Auk þess
er það að sjálfsögðu þjóðfélag-
inu hagsmunamál að fá að
njóta starfskrafta þeirra.
Það er að mínum dómi órétt-
látt að ætlast til þess nú á dög-
um, að konan velji á milli þess
að stunda það starf, sem hún
hefur áhuga á, og að eignast
börn. Hvorttveggja á að vera
hægt. En til þess að það geti
orðið þarf að breyta nokkuð
„innréttingunni“ á því, sem við
köllum þjóðfélag, því að hún
er orðin töluvert úrelt og skap-
ar kynjunum ekki jafna að-
stöðu.
Valfrelsi beggja foreldra til
starfs hefur líka mikil áhrif á
þann anda, sem ríkir á heimil-
um. Góður heimilisandi hefur
höfuðbýðingu fyrir þroska
barnsins. Það sem skiptir mestu
máli fyrir barnið er ekki, hvort
mamma og pabbi eru með því
allan daginn, heldur hitt
hvernig sá tími er nýttur, sem
foreldrarnir eiga með barninu.
Ekki tímalengdin, heldur sam-
bandið sem myndast og andinn
sem ríkir þann tíma, sem fjöl-
skyldan á sameiginlega. Þetta
þurfa allir foreldrar að hug-
leiða vandlega, hvort sem þeir
eiga börn á dagheimilum eða
ekki.
Ég tel, að allir ættu að eiga
kost á því að koma börnum
sínum á dagheimili eða leik-
skóla, hvort sem báðir foreldr-
ar vinna úti eða ekki. Ég held
því hiklaust fram, að vist á
dagheimili hafi að jafnaði
þroskandi áhrif á börn. Hins
vegar fylgja þessu nokkrir
ókostir, sem nauðsynlegt er að
finna lausn á, svo sem of mikil
vegalengd milli dagheimilis og
heimilis. Ennfremur þarf að
finna lausn á því, hvað gera
skal þegar þessi börn veikjast.
Ég hef þegar nefnt þáð, að
ég tel, að dagheimili eigi eftir
að þróast mjög, þannig að þau
geti jafnt og þétt aukið hið
uppeldislega gildi sitt og lagað
sig að breyttum ytri aðstæðum.
Ýmsar tilraunir þarf að gera
með rekstur mismunandi dag-
vistunarstofnana. Væri t. d.
ekki hægt að geia tilraun með
fjölsl'.yldudagheimili fyrir börn
á aldrinum 6 mánaða til 12
ára? Þessi heimili þyrftu að
sjálfsögðu að vera fámennari
en hin stóru dagheimili, sem
byggð eru nú og skipulögð á
annan hátt. Slík heimili mundu
eðlilega gera meiri kröfur til
menntunar starfsfólksins.
Togstreita um framkvæmda-
fé: Meira malbik eða
dagheimili?
En hvernig er nú frelsi
kvenna í reynd til að velja á
milli þess að stunda heimili
sitt og að vinna utan þess.
Samkvæmt könnun, sem Rauð-
sokkahópur gerði nýlega, vant-
ar í Kópavogi dagheimilispláss
fyrir 250 börn mæðra, sem þeg-
ar vinna úti.
Rauðsokkar hafa vakið at-
hygli ráðamanna á hinni gíf-
urlegu þörf fyrir aukinn fjölda
þlássa á dagheimilum. Þeir
hafa gert sér grein fyrir því,
að það er ekki rétta leiðin til
að fá byggð dagheimili að
gráta hjá forstöðukonunni eða
að tala illa um hana í sauma-
klúbb. Forstöðukonan situr ekki
á framkvæmdafénu.
Hvers vegna hafa ekki verið
byggð fleiri dagheimili?
Reynsla mín í þessum efnum
varpar ef til vill nokkru Ijósi
á þetta.
Ég hef átt kost á því að vinna
nokkuð að sveitarstjórnarmál-
um í Kópavogi síðastliðin 10 ár
og meðal annars að samningu
fjárhagsáætlunar. Þegar skipta
hefur átt því fé, sem bæjarfé-
lagið hefur haft til ráðstöfun-
ar í verklegar framkvæmdir,
hefur mörgum orðið hugstætt,
hvað verði að teljast arðbærast,
hve mikið fasteignir íbúanna
hækki í verði ef gatan verður
malbikuð. Þá hafa oft náð
skammt rök um lífsgleði og
þroskamöguleika, sem börn
íbúanna missa af við að eiga
ekki kost á að dveljast á leik-
skóla eða dagheimili, sem ó-
gerningur er að kaupa eftirá
fyrir þá peninga, sem fasteign-
in hefur hækkað í verði. Þó eru
í Kópavogi hlutfallslega tölu-
vert fleiri börn en í öðrum sveit-
arfélögum hér á landi. Þegar
þessi mál hafa verið rædd, fæst
oft svar eins og þetta: „Ekki
vorum við á leikskóla eða dag-
heimili og samt...“ Álíta þeir,
að heimurinn hafi staðið í stað
frá bernsku þeirra?
Rétt er þó að geta þess, að á
33