Samvinnan - 01.02.1972, Blaðsíða 48

24% þeirra sem völdu Svíþjóð.
(Þessar tölur gilda eingöngu um
þann hluta barnanna, sem var
búsettur á sjónvarpssvæðinu).
Sjónvarpið er máttugra en
allir aðrir fjölmiðlar, meðal
annars fyrir þá sök hve litlar
kröfur það gerir til notenda
sinna. Barnið þarf ekki að vera
orðið læst, það þarf ekki einu
sinni að vera talandi eða geta
staðið á eigin fóum til að geta
hagnýtt sér sjónvarp. í kvik-
myndahús fer barnið naumast
fyrr en það hefur náð vissum
aldri, og þar að auki hafa for-
eldrarnir, ef þeir kæra sig um,
töluvert lengi efirlit með því
hvaða kvikmyndir börn þeirra
sjá. Notkun prentaðs máls er
einnig háð foreldravaldi að
nokkru, en þroska barnsins al-
gerlega.
Skilningur barnsins á því,
sem fer fram í sjónvarpinu, er
vitaskuld takmarkaður, en oft
er erfitt að segja til um áhrifin,
einkum varanleg áhrif. í sum-
um tilvikum geta áhrifin verið
því meiri sem skilningurinn er
minni. Rannsóknir hafa leitt í
ljós, að börn láta sér í tiltölu-
lega léttu rúmi liggja beitingu
skotvopna, en verða mjög
hrædd við eggvopn á sjónvarpi.
Hvað sem líður möguleikun-
um til að meta áhrif sjónvarps-
ins, er hitt ómótmælanleg
staðreynd, að börnin eru ofur-
seld verkum þeirra, sem ráða
sjónvarpsefninu (einhver kann
að svara því til, að alltaf megi
loka fyrir tækið, en slikt er
óraunsætt svar). Þessi mikli
áhrifamáttur og sérstaða hljóð-
varps og sjónvarps er mörgum
ljós og speglast meðal annars
i því, að víðast er í gildi nokk-
uð nákvæm löggjöf um réttindi
og skyldur þeirra, sem fást við
útvarp. Oft er útvarpað bein-
línis á vegum hins opinbera, og
mér er ekki kunnugt um neitt
land þar sem hið opinbera láti
útvarp með öllu afskiptalaust.
(Skýringin á þessu er að vísu
ekki eingöngu sú, að löggjafinn
hafi áhyggjur af því efni, sem
er flutt, heldur einnig vegna
þess að einhver verður að hafa
með höndum úthlutun bylgju-
lengda, svo allt fari ekki í vit-
leysu eins og í Bandarikjunum
á 3. tug þessarar aldar, þegar
útvarpsstöðvar spruttu upp eins
og gorkúlur á haugi og trufl-
uðu hver aðra með þeim ár-
angri að víða heyrði enginn
neitt).
Hér á landi eru i gildi sér-
stök útvarpslög, sem voru síð-
ast endurskoðuð fyrir ári. Þar
segir m. a. um verksvið Ríkis-
útvarpsins: „Útvarpsefni skal
miða við fjölbreytni íslenzks
þjóðlífs, svo og við þarfir og
óskir minni hluta sem meiri
hluta. Veita skal alla þá þjón-
ustu, sem unnt er með tækni
útvarpsins og almenningi má
að gagni koma.
Ríkisútvarpið skal i öllu
starfi sínu halda í heiðri lýð-
ræðislegar grundvallarreglur.
Það skal virða tjáningarfrelsi
og gæta fyllstu óhlutdrægni
gagnvart öllum flokkum og
stofnunum, félögum og ein-
staklingum.“ (3. gr.). í 2. gr.
segir með ótvíræðu orðalagi, að
Ríkisútvarpið hafi „einkarétt á
útvarpi". Samkvæmt gömlu út-
varpslögunum var þessi réttur í
höndum ríkisstjórnarinnar, og
þess vegna á hennar valdi
hvernig hún neytti þessa einka-
réttar. Nú er þessi réttur hins
vegar gefinn Rikisútvarpinu
beint af Alþingi án milligöngu
ríkisstjórnarinnar, og sam-
kvæmt því er það aðeins
háð ákvörðun Ríkisútvarpsins
sjálfs, hvort eða hvenær það
lætur loka fyrir útvarpssend-
ingar Keflavikurstöðvarinnar
til íslendinga. Ég mun ekki
ræða hér um þau stjórnmála-
legu, siðferðilegu og tæknilegu
atriði, sem koma til álita í því
máli.
Eins og tilvitnunin í útvarps-
lögin hér að framan gefur til
kynna, er töluverð áherzla
lögð á óhlutdrægni og lýðræð-
isleg vinnubrögð. Útvarpinu
hefur þó ósjaldan verið brigzlað
um að draga taum sumra póli-
tískra afla á kostnað annarra.
Hér er þess ekki kostur að
leggja hlutlægan dóm á þau
mál, en ég vil benda á að sá
háttur, sem hefur tíðkazt við
kjör í útvarpsráð, þ. e. að kjósa
það í upphafi hvers nýkjörins
Alþingis, hefur óneitanlega ýtt
undir þann skilning, að ráðinu
bæri að hafa hliðsjón af skoð-
unum meirihluta Alþingis
hverju sinni, m. ö. o. að túlka
stjórnarstefnuna. Enda var
það samkvæmt gömlu lögunum,
eins og áður segir, raunverulega
ríkisstjórnin, sem rak Ríkisút-
varpið.
Samkvæmt nýju lögunum er
valdsviði útvarpsráðs innan
stofnunarinnar ekki breytt, en
sjálfstæði þess gagnvart Al-
þingi er aukið, þar sem útvarps-
ráð er nú kosið á fjögurra ára
fresti án tillits til Alþingis-
kosninga.
í heild má segja að nýju út-
varpslögin leggi áherzlu á auk-
ið sjálfstæði Rikisútvarpsins,
án þess þó að gera það að al-
gerlega óháðu fyrirtæki. Orða-
lag þeirra er að mörgu leyti al-
mennt og veitir þeim, sem
vinna eftir þeim, töluvert svig-
rúm í túlkun. Mjög mikið velt-
ur á því, hvaða túlkunarhefð
skapast.
Þorbjörn Broddason.
HEIMILDIR:
1) Ulf Berg: Pattern of Radio Listening
and Television Viewing in Iceland.
(Fjölritað hjá sænska útvarpinu 1971).
2) Sama heimild.
3) Melvin L. DeFleur: Theories of Mass
Communication. McKay & Co. 1970.
4) Himmelweit o. fl.: Television and the
Child. London 1958.
Fjöldi útvarpsleyfa í nokkr-
um löndum 1970:
Hljóðvarps- Sjónvarps-
Land leyfi á 100 íbúa leyfi á 100 íbúa
Afrika* 4 —
Danmörk 35 28
Finnland 37 22
Indland 1 —
ísland 31 20
Júgóslavía 16 7
Portúgal 15 3
Bretland 33 29
Svíþjóð 36 30
Tékkóslóvakía 28 20
V-Þýzkaland 32 26
A-Þýzkaland 35 24
* (Þar af ca. helmingur í Egyptalandi).
44