Tímarit kaupfjelaga og samvinnufjelaga - 01.03.1914, Side 9

3
en það, að þær gátu eigi hindrað menn sína frá að bera
út börn þeirra, ef feðrunum þótti svo við horfa. Á heim-
ilunum miðaði samvinnan öll að því, að gera bóndanum
til geðs, en um leið var fórnað yndi og ánægju allra
hinna, sem urðu að vægja fyrir honum. í sveitar- og
landsmálum urðu svo þessir »frjálsu« menn að lúta dutl-
ungum goðavaldsins, og sjálfir goðarnir voru jafn rjett-
lausir og aðrir menn, ef þá skorti mannafla og fylgi
móti óvinunum. Alkunnugt er, að dómsúrslit á alþingi
fóru meira eptir ríki en málavöxtum.
Sama er ástandið, þó nær sje litið.
Fyrir einni öld var bóndinn enn harðstjóri á heimiiinu.
Hann hafði lyklavaldið; honum var laus höndin við konu
og börn. Foreldrar giptu börn saman, án þess að ráð-
færa sig til muna við þau. Synirnir voru jafnvel háðari
en í fornöld. En þessir smáharðstjórar lutu aptur hrepp-
stjóra og sýslumanni, og þeir æðri yfirvöldum, unz kom-
ið var upp að hásæti einvaldskonungsins. Hann þurfti
engum að standa skil gerða sinna, nemaGuði; en raun-
ar var hann þó eigi frjáls heldur. í andlegum efnum
höfðu klerkarnir alræðisvald yfir fólkinu og á fjármála-
sviðum kaupmennirnir dönsku. þeir fluttu skemmdan
varning, seldu hann með okurverði, guldu íslenzkar vör-
ur eptir geðþótta, og sýndu þjóðinni alla þá særandi lít-
ilsvirðing, sem ómenntuðum smásálum einum getur í
hug komið. Engum getur blandazt hugur um, að þetta
allt var nauðungarsamvinna. En sumum mun þykja ó-
trúlegra, að svo er enn í mjög mörgum efnum. Kaup-
mannaverzlun öll er af þeim toga og hún er í fullum
blóma hjer enn á dögum. í einum minni háttar kaup-
stað hjer eru þrír kaupmenn, sem eyða um 13,000 kr.
hver, til heimilisþarfa. Halda menn að bændurnir og sjó-
mennirnir, sem skapa þennan gróða, hafi svo mikið? Pví
þarf ekki að svara. Gróði kaupmannanna er sá skattur,
sem sundraðir og fáfróðir menn gjalda fyrir þá forustu,
sem þeir eru eigi færir um sjálfir. Jafnvel í sumum kaup-
1*