Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.03.1919, Blaðsíða 8

2
samvinnubylgjuna yfir landið. En hann fann ekki þetta
lítilræði, sem á vantaði, og Jakob hlaut baráttuna og
sigurlaunin. Innbyrðis afstaða Tryggva Gunnarssonar
og Jakobs Hálfdánarsonar í sögu islenzkrar samvinnu
er hér um bil hin sama og Roberts Owens og Rochdale-
vefaranna. Owen sér réttu leiðina, en ekki réttu að-
ferðina. En hugsun hans mótar huga samtíðarmann-
anna og þeir finna það ráðið, sem gefur hugsjóninni
ævarandi gildi og líf.
Jakob Hálfdanarson hefir á efri árum sínum ritað
stutta frumdrætti að sögu Kaupfélags Þingeyinga, og
er mest af því óprentað. En af skiljanlegum ástæðum
verður það jafnframt hans eigin æfisaga. Er að mestu
leyti stuðst við þetta handrit í grein þessari.
Það eru eftirtektarverð sannindi í sögu samvinn-
unnar, að hver stór sigur í hennar þágu er unninn á
neyðartímum, þegar sem mest kreppir að. Hin fyrstu
lánsfélög voru stofnuð í Prússlandi eftir að sjö ára stríð-
ið hafði lagt meginhluta landsins í rústir. Rochdale-
vefararnir byrjuðu samtök sín eftir ósigur í verkfalli.
Danir urðu samvinnumenn, þegar samkepnin handan
um haf gerði kornyrkjuna ólífvænlega atvinnugrein.
Og á íslandi hófst samvinnubaráttan í þeim miklu
hörmungum, sem yfir landið dundu um og eftir 1880.
Sú hin sama harðinda-bylgja skolaði úr landi fólki svo
þúsundum skifti vestur um haf. Og það er ef til vill
ekki til betri sönnun um ástand landsins þá heldur en
einmitt það, að þessir útflytjendur stóðu margir hverjir
lengi í þeirri trú, að ísland væri að blása upp og verða
óbyggilegt. — Siðan hefir metaskálin horfið í gagnstæða
átt. Og nú mun flestum það ljóst, að samvinnustefnan
hefir verið einn af þeim sterku þáttum, sem skapað
hafa þá lífstrú á landið og þjóðina, sem nú hefir gagn-
tekið hugi íslendinga.
Það er áreiðanlega engin tilviljun, að samvinnu-
atefnan festi fyrst rætur við Mývatn og Laxá. Það er