Andvari - 01.06.1964, Side 97

ANDVARI
ÍSLENZK ÞJÓÐMÁL 1850—52
95
*) Af tímaritum þeim, er nú á yfirstandandi ári hafa útkomið frá prentsmiðju
landsins, geta menn séð, að prófastur síra Hannes Stephensen á Hólmi (væntanlegur
meðlimur þjóðfundar þess, er að konungs boði saman kemur á næstkomandi sumri
4. júlí 1851) hefur með upphvetjandi ávarpi sinu komið því til leiðar, að fjölmennur
fundur var stofnsettur við Oxará þann 10. og 11. dag nl. ágústmánaðar, til að yfirvega
og undirbúa til almennari skoðunar þau helztu atriði í hinni væntanlegu stjórnar-
skipun vorri á þann hátt, sem tíð og kringumstæður að því sinni gátu leyft og þar
um út komið prentað blað með þessum titli „Undirbúnings blað undir Þjóðfundinn
að sumri 1851“ hezt sýnir, eins og hvor úrslit mála þeirra, er þar voru þá fyrir tekin,
loksins urðu.
Eg þykist nú hvorki þurfa eður geta útlagt fyrir neinum manni, að höfundi eður
hvatamanni þessa fundar hafi gott eitt til gengið með því að koma honum á, eins og
líka til þess, að tilgangur hans og sýslanir gætu orðið kunnugar um allt landið í prent-
uðum, sérstökum blöðunt, svo fljótt og skipulega sem bezt mætti verða til þess að
vekja athygli manna til framkvæmdar í því að leita eftir hinum beztu kröftum, sem
landið á og samna þeim saman í eitt til þess að leggja skynsamlegan grundvöll undir
frjálsari stjórnarskipun hér í landi en þá, sem undir ótakmarkaðri einvalds stjórn
hefur lengi átt sér stað.
Nú vitum vér allir, að konungur vor hefur sjálfráður takmarkað vald sitt. En
til hvors? Ég meina til þess, að ríkisins innbúar fái frjálsari aðgang til að ræða og
ráða bót á öllu því, er hingað til hefur þótt ríða í bága við hagnað og frelsi þjóðar-
innar. En það er þá aftur undir þjóðinni komið, hvorja stefnu hún sjálf tekur til
þess að færa sér þetta skynsamlega í nyt. Það er því öldungis vist, að á meðan tímar
þessir taka háttaskiptin, þurfa sérhvorjir þjóðflokkar ríkisins að gæta sín vandlega
með það að gæta allra sinna þarfa, leitast við að ná svo miklu sem nokkur kostur
getur verið að fá, þeim til uppfyllingar.
Þannig álít ég, að við eigum ekki einungis að gæta þarfar hinnar dönsku
þjóðar og herma allt eftir henni í orðum og verkurn. Heldur eigum vér að læra
að þekkja vorar eigin þarfir og leitast við að fá þær sem skynsamlegast bættar.
Því þá fyrst verður með sanni sagt, að vér fáum stjórnarbót hjá okkur, þegar hún
er löguð að þörfum lands og þjóðar vorrar í flestum greinum, og á þannig lagaðan
hátt þurfum vér aldrei að vænta eftir fullkomnu frumvarpi frá hinni dönsku stjórn,
ef hún ein skal þar um ráða, hvor stjórnarskipun hér skuli vera og í hvorju sambandi
ísland skuli standa við Danmörk. En samband það er atriðishnútur alls málsins, eins
og frelsis vors og þjóðarréttinda (sjá verzlunarmálið) o. fl.
Já, ég minnist aftur á Þingvallafundinn, sem upphaflega var hér á rninnzt. Hið
allra heppilegasta af gjörðum hans og uppástungum, virðist mér það að hvetja lands-
menn til að koma á nefndarkosningu í hvorju kjördæmi landsins til þess að yfirvega
á fyrrnefndan hátt höfuðatriði stjórnarskipunar vorrar og sambandlögun þá, er oss
virðist hættuminnst fyrir Island við Danmörk, m. m. Því verði í öllum kjördæmum
landsins þessu við komið, þá þykir mér sem leitað sé fyrir sér í öllu landinu (lengra
verður ekki komizt) eftir öllu því líklegasta og bezta, er reist og stutt getur vora fyrir-
l)Þetta bréf er ávarpslaust og nánast umburðarbréf til hreppstjóra og presta sýslunnar, en
eins og eftirskriftin sýnir, er þetta eintak stilað til Sveins Sveinssonar.