Andvari - 01.06.1964, Blaðsíða 125

ANDVARI
LEIKRIT GUÐMUNDAR KAMBAN
123
en hindra verður áframhald þessa rang-
lætis.
4) Lampl leggur réttilega áherzlu á, að
Kamban líti á lygina sem hinn versta
glæp. Mín skilgreining á Marmara legg-
ur líka áherzlu á þessa baráttu Kambans
gegn lyginni.
5) Þar á ofan ber okkur saman um, aS
Karnban sé sama sinnis og Nietzsche, sem
lítur á ríkið sem upphaf alls óréttlætis.
En var Kamhan sannfærSur um göfg-
andi eiginleika og uppeldisgildi bók-
mennta og leikhúss?
Þegar hann varð fimmtugur, birti Po-
litiken viðtal við hann skrifað af Me-
rete Bonnesen: „Vulkan paa 50 sender
en Ilds0jle til Vejrs.“ 1 samtalinu segir
Kamban frá því, að eftir útkomu Ragnars
Finnssonar, hafi hann fengið bréf frá
Maxim Gorki; þar hafi Gorki skrifað
með sérstöku tilliti til fangelsislýsinganna:
„Þér munuð aftur skrifa bók, sem mun
koma að jafn litlum notum.“ M. Bonne-
sen spyr hann þá, hvort hann sé sjálfur
jafn svartsýnn. Kamban svarar: „1 sann-
leika sagt hef ég ekki mikla trú á göfg-
andi áhrifum bókmennta. Ég þekki sjálf-
ur hóp af leikurum, bæði hér og annars
staðar, sem mikinn hluta ævi sinnar hafa
ekki fengizt við annaS en að samhæfast
hinum göfugustu hlutverkum leikbók-
menntanna, en eru samt lítilmenni. Mér
virðist sem það sé ágætt dæmi þess, hve
hin göfgandi áhrif ná skammt.“
Annars er fróðlegt að kynna sér þetta
samtal, því skoðanir og lýsingar Kambans
á hegningarhúsum og glæpamönnum eru
ræddar nánar. Skáldið segir, að þjóðfé-
lagið verði að verja sig gegn glæpamönn-
um. En því ber einnig skylda til að hlífa
þjófnum við hungri: „Glæpasérfræðing-
arnir segja okkur, að fáir steli af neyð, en
það er víst hægt að slá því föstu, að fæstir
steli af því að þeir hafi of mikið."
Leikritið á sviðinu.
Sá, er þessar línur ritar, var víst eini
Norðurlandabúinn, sem viðstaddur var
sýninguna á Marmara á sviði Bæjarleik-
hússins í Mainz 1933, rétt áður en Hitler
komst til valda, en valdataka hans leiddi
til þess, að ekkert varð úr þeirri sigurför,
sem fyrir leikritinu hefði átt að liggja um
öll leiksvið Þýzkalands. Það var meir cn
augljóst við þessa ágætu, en samt nokkuð
smábæjarlegu sviðsetningu leikritsins, að
það megnar að grípa áhorfendur föstum
tökum. 1 dagstofuatriÖum fyrsta þáttar á
heitu sumarkvöldi erum við kynnt fyrir
þeirri þjóðfélagsstétt, sem á eftir að valda
falli hugsjónamannsins, sakamáladómar-
ans og glæpasérfræðingsins Mr. R. Bel-
ford. Hin nýja bók hans er rædd. Ahorf-
endur fundu, að hér var á ferð höfundur,
sem kunni sitt verk og var fær um að
skapa sterkar og hrífandi persónur, er
nutu sín á leiksviðinu, og um leið góð
hlutverk, sem gáfu leikurunum tækifæri.
Þar gat að líta hinn feitlagna og gljárak-
aða dómara Littlefield sem nokkurs konar
samnefnara allra sjálfumglaðra manna af
þeirri stétt. Augu hans eru starandi og
köld. Við hlið hans stendur hinn há-
vaxni granni, sólbrenndi William Belford
í hörgulum léreftsfötum og með stór horn-
spangargleraugu. Þeir ræða um bókina
Afbrotamaðurinn og þjóðfélagið, um leið
og þeir hrista öskuna kæruleysislega af
vindlum sínum. Á eftir koma svo hinir
gestirnir, og fer frúin fyrir þeim. Frúrnar
eru í eins flegnum kjólum og hæfa þykir
meðal amerískra auðborgara. Herrarnir
eru í sumarfötum án vestis. Allt þetta á
sér stað í umhverfi auðs og allsnægta, í
hróplegri mótsögn við hungur og kulda
fangelsanna.
Þarna er hin þéttholda greifafrú Monte-
vecchio með þrefalda perlufesti um háls-
inn, prófessorinn, presturinn, scm er einn