Andvari - 01.06.1964, Síða 126

124
VAGN B0RGE
ANDVARI
af hinum réttlátu í þessum heimi •— og
ekkert veit um syndina, — Robert Bel-
ford, tiginn í fasi og öruggur og hans
kona. Einnig er þar hin skringilega Mrs.
Thursby og Blanche, 15 ára gömul stúlka,
en hún er sú eina, sem raunverulega
elskar dómarann.
Allt þetta fólk eru lifandi manneskjur
í atburðarás, sem þróast eðlilega frá upp-
hafi. 1 fyrsta þætti eru ýmis tilsvör snjöll
og skrifuð af andagift, sem minnir á Oscar
Wilde: „Gróðurneyzlan er minn átrúnað-
ur,“ segir Littlefield. „Listin er minn,“
segir Mrs. Hitchcock, er með klæðnaði
sínum kemur upp um smekkleysi sitt.
„Já, hver hefur sínar ástríður. Hver cr
yðar, Mr. Belford?" spyr greifafrúin.
Höfuðpersóna leikritsins svarar með elsku-
legu en dálítið hæðnislegu brosi, svo
frúrnar geta ekki stillt sig um að hlæja:
„Ég hef gert mér mjög mikið far um það
á seinni árurn að reyna að hafa stjórn á
ástríðum mínum.... Ég komst að þeirri
niðurstöðu, að maður hefur aldrei eins
góða stjórn á ástríðunr sínum eins og þeg-
ar maður er nýbúinn að láta undan
1* (<
)eim.
En hin alvarlega og heimspekilega
þverstæðu-smíði Wildes verður hjá
Kamban að sjálfstæðri list: „Það er fjar-
stæða að dæma nokkurn mann eftir eigin-
leikum hans. Það á að dæma eiginlcikana
eftir manninum. Eljá einum merkir þótt-
inn hroka, hjá öðrum merkir þóttinn and-
lega tign. Allt, sem kristallast í stórum og
töfrandi persónuleika verður töfrandi og
stórt."
Kamban sýnir í fyrsta þætti, að hann
getur skrifað gamanleikrit. Samt er þetta
yfirborðssamtal aðeins ramminn um hina
djúpu alvöru og tragísku tilfinningu, sem
stafar af öllu leikritinu. Eyrsti þáttur er
ekki annað en dramatískur forleikur að
hneykslinu, borinn uppi af þeim stoðum
þjóðfélagsins, sem eru stéttarbræður hug-
sjónamannsins; og hann er dæmdur til að
farast, því ill er þessi veröld. í öðrum
þætti, sem gerist í vinnustofu Belfords,
sést það í atriðinu milli dómarans og af-
brotamannsins, sem hann vill hjálpa,
hversu Kamban var mikið niðri fyrir:
„Það er ódrengskapurinn, ekki glæpur-
inn sem saurgar anda mannsins og grefur
sig eins og átumein í sál hans.“
I öðrum, þriðja og fjórða þætti Marnv
ara kemur það fram, hvernig sá, sem
mælir þessi orð, verður sjálfur fórnar-
lamb ódrengskaparins, því hann ræðst
gegn heimsku, óréttlæti og spillingu: ,,Öll
þín atvinna er grundvölluð á tárum og
hungrisegir Belford við bróður sinn,
sem hefur líknarstarfsemina í sínum
höndurn.
Á spennandi og lifandi hátt er lýst
árekstrinum milli hinna tveggja gjör-
ólíku bræðra, hugsjónamannsins og efn-
ishyggjumannsins. Baráttan gegn myrkr-
inu gneistar af eldi. Ljósið, sem brennur
í brjósti Belfords, lýsir út í myrkrið. Bróð-
irinn lætur taka hann til fanga. Manni,
sem er meiri og göfugri en fjöldinn,
manni, sem vill hjálpa — og hefur hjálp-
að — er ekki leyft að ganga frjáls. Hann
hverfur af sjónarsviðinu. Allir umbóta-
menn enda á geðveikrahælinu, segir
Strindberg í Draumleiknum. Hjá Karnb-
an er það ekki draumurinn, heldur raun-
veruleikinn sein ræður. í Marmara stend-
ur ekki „Þjóðníðingur“ uppi gagnvart
ríkjandi heimsku í smábæ, heldur gagn-
vart forheimskun nútímans yfirhöfuð.
• •
í Bæjarleikhúsinu í Mainz urðu réttar-
salaratriðin í þriðja þætti, með hinum
beittu og hrífandi tilsvörum og þátt-
töku áhorfenda í leiknum, að hápunkti
sýningarinnar. Hér mælir Kamban um
munn Belfords eggjunarorð gegn refsing-
unni, sem hann vill vanheiðra. Áhrif