Andvari - 01.06.1964, Page 140

138
ÞÓRÐUR TÓMASSON
ANDVARI
sen, tjáði hreppstjóra sveitarinnar þessi
vandræði og leitaði ráða. Hann bauðst
til að ráða bót á gallanum og kom brátt
á vettvang. Brá hann sér upp á eldhús-
þekjuna og tók strompinn burtu. Að því
búnu gekk hann til bæjar með presti og
gaí sér gott tóm til að ræða við hann. Við
og við hugði bann að, hvað tíma leið.
Þar kom, að hann sneri aftur upp á cld-
húsþekjuna og setti strompinn í samt lag.
Annað gerði hann ekki, en það dugði vcl,
því fallið var rétt. Prestsfrúin var raunar
liissa á þessu háttalagi nábúans, en skoð-
un hennar breyttist, þegar í ljós kom, að
kafið tolldi ekki í eldhúsinu.
Undirblástur þótti ómissandi í hverju
eldhúsi. Víða voru löng cldhúsgöng, svo
súgurinn átti langt að sækja að hlóðun-
um, og ekki var alls staðar auðvelt að ná
honum gegnum vegg. Var þá ræsi eftir
bæjardyrum og göngurn inn að hlóðum,
sem blés undir eldinn. Undirblástur um
vegg var hafður niður við gólf, utan við
hlóðin. Undir hlóðahellunni, sem glóðin
brann á, var hlóðaopið. Inn að því lá
undirblásturinn. Frá hlóðaopinu, að fram-
an, var gengið svo, að ekki súgaði um
það. Blásturinn lagði leið sína um vind-
augað eða gjóstugatið og glæddi logann.
Utan við undirblásturinn var sett skjól,
sem beindi vindinum inn og var fært til,
eftir því sem hann blés. Það var kallað að
skýla hjá. Vindur var betur þeginn en
logn, þegar illa gekk að koma lífi í eld-
inn. Ekki var dæmalaust að heyra þessa
kvörtun: „Það verður seint búið að elda
í þessu blálogni, þegar ekkert gýs undir.“
Við annan tón kvað, þegar Kári lét að
sér kveða. Lék Rauður þá við hvern sinn
fingur, svo jafnvel „logaði um höldu og
hó.“
Ljós og eld bar fyrir menn 1 draumi,
ekki síður en annað í umhverfi þeirra.
Boðaði hvorttveggja nokkuð. Mann
dreymdi í rosatíð röð af kertaljósum, sem
var raðað í kringum horð. Eftir fór góður
þurrkur í nokkra daga.
Unga stúlku dreymdi, að hún kom að
stokkandarhreiðri með 12 eggjurn og þótti
spretta út úr þeim logandi strokkkerti,
jafnmörg. Vindsúgurinn slökkti fjögur
ljós, en átta lifðu. Stúlkan eignaðist 12
börn. Ljögur þeirra dóu á undan henni.
Ljós, sem leið upp eða út frá bæ, boð-
aði feigð einhvers á bænum. Þau Ijós sá-
ust stundum einnig í vöku.
Oruggur feigðarboði var að dreyma
himintungl eða sólskin. Kona undan Aust-
ur-Eyjafjöllum var vinnukona á Skúms-
stöðum í Landeyjum um 1890. Hana
dreymdi, að hún sá Austurfjöllin böðuð
í sólskini. Sigurður húsbóndi hennar kvað
von frétta undan Austurfjöllum og ekki
góðra. Litlu seinna fórust þar 9 menn í
lendingu.
Eldur var fyrir eldi (illindum eða ó-
friði) milli manna, og er það alþekkt.
Dæmi þess hittast þó í íslenzkum drauma-
ráðningum, að eldur var talinn boða aðra
atburði.
Hér hefur verið tæpt á merkilegum
þætti gamallar þjóðmenningar og að
mestu frá sjónarhóli höfundar, Eyjafjöll-
um í Rangárvallasýslu. Fertugir menn
telja sig ekki í hópi öldunga og rnuna
þó margir hlóðaeldhús, þar sem brugðið
var upp ljósi á lýsislampa. Svo skammt
cr frá fornöld til kjarnorkualdar hér á
hjara veraldar. í starfi mínu við þjóð-
háttaskráningu hef ég hitt rnenn, karla
og konur, sem muna þá tíð, að steinolíu-
Ijósfæri var alveg óþekkt, og sól og stjörn-
ur voru í stað klukku. Árlega fer for-
görðum mikill fróðleikur varðandi at-
vinnuhætti og menningu liðins tírna. Þessi
þáttur er aðeins lítið dæmi um í hve mörg
horn er að líta á sviði íslenzkra þjóðhátta.