Andvari - 01.10.1967, Blaðsíða 98

200
STURLA FRIÐRIKSSON
ANDVARI
kom ekki og ekki heldur mannfall af
sulti. Ber þess þó að gæta, að talsverður
fólksflutningur varð úr landinu til Amer-
íku á þessari öld, meðal annars vegna
harðæris hér á landi. Það sem af er 20.
öld má telja góðæri.
Af framangreindu er fullljóst, að ár-
ferðið hefur haft mikil áhrif á fjölgun
landsmanna, og þá einkum vegna áhrifa
á grasvöxdnn.
1 ummælum þeim, sem höfð eru hér
að framan eftir Hannesi Finnssyni bisk-
upi, kemur fram, að hann álítur landið
hafa gengið það úr sér, að landjörðin geti
þá ekki fætt eins marga og að undan-
förnu. Vakna þá ýmsar spurningar til um-
hugsunar. Svo sem, hvaða samræmi sé
milli flatarmáls gróins lands og fólks-
fjöldans, sem landið getur framfleytt.
Hve gróðurlendið hafi verið víðlent og
þjóðin þá verið mannmörg, eða hvort
gróðurlendið hafi raunverulega gengið úr
sér og þá, hve ört.
Flatarmál gróins lands og U'ppblástnrs-
hraðinn.
Ymsar tilraunir hafa verið gerðar til
þess að færa líkur að því, hvernig hér
hafi verið umhorfs á landnámsöld. Hver
gróður landsins hafi verið og að hve
miklu leyti landið hafi verið hulið sam-
felldum gróðri. Hafa bæði verið færð
fram sagnfræðileg og náttúrufræðileg rök
fyrir því, að gróðurlendið hafi verið stærra
cn nú er, en mikið af því gróðurlendi
hafi nú eyðzt. Skal hér drepið á nokkur
atriði, sem lögð hafa verið fram því til
sönnunar.
Ber þá fyrst að telja, að í fornum rit-
um allt frá dögum Ara fróða Þorgilssonar,
er þess getið, að land hafi verið mun
gróðurmeira áður fyrr. íslendingabók get-
ur þess, að við landnám hafi ísland verið
viði vaxið á milli fjalls og fjöru. Síðari
rit skýra síðan yfirleitt frá landeyðingu,
þar sem gróðurfari er lýst. Skulu hér
færð nokkur dæmi frá seinni öldum. í
jarðarbók Orms Daðasonar sýslumanns í
Dalasýslu 1730 er þess víða getið, að land
fari versnandi þar í sýslu. „Fjalllendið er
víða uppblásið af stórviðrum,“ segir hann,
„og skriðrunnið." Og annars staðar segir
hann: „Öll fjallshlíðin stórliga fordjörfuð
af skriðum árlega og grjótkasti úr fjall-
inu.“ Eða þannig: „Landið heim um sig
er komið í svarðleysur, þar sem skógur-
inn hefur verið hver nú er gjörevddur
fyrir utan litinn fjalldrapa eða fúakvisti."
Svipuð er lýsing Árna Magnússonar og
Páls Vídalíns lögmanns í Jarðabók þeirra.
Skulu hér og tekin nokkur dæmi úr um-
sögnum þeirra: „Túninu grandar blástur,
sandur og skriður í leysingum, og hefur
um manna minni, jafnvel næstu 20 ár,
tekið af því fjórða part.“ Eða svo: „Af
beitilandinu halda menn þriðjung eydd-
an og kominn í sand." Eða: „Túnunum
grandar sandur að ofan, en sjávargangur
að framan til stórmeina, so fyrir sjó er
valla bænum óhætt.“ Og að lokum um
skagfirzka kirkjujörð: „Túnið gengur af
sjer so það er uppblásið í holt. Engjar
spillast hjer af sands- og leirs- áburði úr
lækjum." Fjöldi svipaðra lýsinga í eldri
og yngri ritum er til um eyðingu jarða
og jafnvel heilla byggðarlaga. Er að finna
tilvitnanir í skrif um þetta efni í ritgerð-
inni Uppblástur á íslandi í Ljósi Osku-
lagarannsókna.1)
Auk þessara heimilda benda örnefni til
þess, að gróður hafi verið áður á þeim
svæðum, sem eru örfoka. Má þar til dæmis
nefna Fitjaskóga og Hólaskóga upp með
Þjórsá, en á þeim svæðum sést nú eng-
inn skógur og er land þar víða blásið.
1) Sigurður Þórarinsson 1961, Ársrit Skóg-
ræktarfélags Islands, bls. 17—54.