Andvari - 01.10.1967, Page 100

202
STURLA FRIÐRIKSSON
ANDVARI
ar tölur og margir þættir koma hér við
sögu, sem gera útreikninga erfiða. Jarð-
vegur berst með ám eða fýkur á haf ut
og kemur ekki fram í þcssum reikning-
um. Einnig grær land nokkuð upp af
sjálfu sér og vegur upp á móti þessari
eyðingu, eins hafa orðið áraskipti af upp-
blæstri. Framan af öldum hefur uppblást-
ur verið tiltölulega lítill, síðan aukizt um
seinni hluta miðalda, en fer sennilega
minnkandi eftir því, sem minna er af að
taka og þar sem auðfoknasti jarðvegurinn
er nú þegar farinn. En þrátt fyrir ýmsar
skekkjur er þó sennilegt, að uppblásturs-
hraðinn sé þó nálægt því að vera eitt pco
mill, en það þýðir, að af hverjum 10.000
m2 eða af einum hektara hverfi árleg.i
tíu fermetrar. Nokkuð lát hlýtur þó að
verða á uppblæstri eftir því, sem gengur
á hið gróna land. Mundi annars með
þessu áframhaldi, allt gróðurlendi Islands
verða þrotið að næstu 1000 árum liðnum.
Tjón af uppblæstri hefur verið mjög
margþætt. Mesta tjónið er þó fólgið í því
uppskerutapi, sem orðið hefur á sérhverju
gróðurlendi, sem varð uppblæstrinum að
bráð og þeim varanlegu skemmdum, sem
urðu á sjálfum jarðveginum, næringar-
forðabúri jurtanna, en þann skaða verð-
ur erfitt að bæta. Hin örfoka jörð hefur
orðið ófrjó og svo gljúp, að hún lieldur
ei lengur nægurn jarðraka fyrir nýja inn-
rás gróðurs, en víða er allur jarðvegur
horfinn. Auk þessa beina tjóns er ekki
ósennilegt, að gróðureyðingin hafi breytt
loftslagi til hins verra. Uppblásturinn er
því bersýnilega mikill skaðvaldur á ýms-
um sviðum og hlýtur óhjákvæmilega að
hafa haft víðtæk áhrif á íbúa landsins.
Grasnytin gnmdvöllur jarðarmatsins.
Til rannsóknar á þeim þætti, sem lýtur
að gildi gróðurlendis, mætti ætla, að hægt
væri að hafa hliðsjón af jarðarmötum
ýmissa tíma, ef unnt væri að sýna á hverju
upphaflegt mat jarða byggðist, og hvort
jörð hefði raunverulega gengið úr sér.
Auk þess gæti verið æskilegt að finna
mælikvarða á gildi gróðurlendis eða hvað
ákveðið flatarmál lands gat raunverulega
framfleytt mörgu fólki á ýmsum tímum.
Islenzkar jarðir voru metnar að fornu,
en nokkuð hafa verið skiptar skoðanir
um, hvað legið hafi til grundvallar því
mati, eða hvort flutningsgagn jarða hafi
legið að baki hundraða mati þeirra. I því
sambandi hafa fræðimenn deilt um skjal
nokkurt, sem nefnt er Bergþórsstatúta og
segir fyrir um, hvernig að fornu skuli
meta jarðir eftir þeim búpeningi, sem
þær geta framfleytt í meðalári. Skjal þetta
fundu þeir Árni Magnússon og Páll lög-
maður Vídalín, er þeir voru að safna
gögnum að jarðabókinni. Átti þetta skjal
að geyma gamlar matsreglur, en aðrir
álitu Daða prest Halldórsson í Steinsholti
(1671—1721) hafa samið skjalið.1) Um-
ræður, sem orðið hafa um tilkomu og
efni skjalsins, eru eins konar bollalegg-
ingar um íslenzka Malthusarkenningu og
er fróðlegt að hugleiða það mál. Hefur
Páll Briem2) skrifað ýtarlega um þetta
efni, og farast honum meðal annars svo
orð: „Bergþórsstatúta og hugmyndir henn-
ar hafa aldrei verið hraktar, og það sést
bezt, þegar átti að fara að endurskoða
jarðamatið um 1880, hversu hugmyndii
þessar voru ríkar í hugum manna. Jón
Pétursson, háyfirdómari, mátti á sínum
tíma heita einhver fróðasti maður hér á
landi í fornum lögum. Hann var í land-
búnaðarlaganefndinni, en varð í minni
1) Halldór Einarsson 1833, Om Værdie-
Beregning paa Landsvis og Tiende-Ydelser i
Island, Kbh.
2) Hundraðatal á jörðum, Lögfræðingur
1900 VI bls. 1—54.