Andvari - 01.10.1967, Page 125

ANDVARI
FYRSTI í SLENZKI STJÓRNMÁLAFLOKKURINN
227
og Kjósarsýslu og — Halldór Kr. Frið-
riksson. Er örðugt að geta sér þess til,
hvað valdið hefur því, að Halldór er ekki
að finna í hópnum.
Af því, sem þegar hefur sagt verið,
ætti að liggja í augum uppi, að stofnend-
ur félagsins voru stuðningsmenn og fylgj-
endur Jóns Sigurðssonar á þingi — og í
Suður-Þingeyjarsýslu mætti víst bæta við.
Andstæðingar Jóns á þingi, hinir kon-
ungskjörnu og dr. Grímur Thomsen,
komu þar að sjálfsögðu hvergi nærri, og
hinir hálfvolgu, klerkarnir Þórarinn Böð-
varsson og Helgi Hálfdanarson, stóðu
álengdar eða héldu sig fjarri. Svipað var
viðhorf almennings; hinir áhugasömustu
tóku félagsstofnuninni tveim höndum,
aðrir létu sér hægt, en stjórnhollir em-
bættismenn fóru háðulegum orðum um
íslendinga og voru ósparir á hrakspár.
Loks voru nokkrir mætir menn, sem af
einhverjum ástæðum fannst sér persónu-
lega misboðið, reyndu að telja sjálfum
sér og öðrum trú um, að leyndin, sem
yfir félagsskapnum var fyrsta kastið, væri
ills viti og samboðnari samsærismönnum
og nihilistum en sönnum íslenzkum frels-
isvinum. Meðal þessara síðast töldu
manna voru vinirnir Gísli Brynjúlfsson
skáld í Kaupmannahöfn og sr. Arnljótur
Ólafsson á Bægisá, en þeir höfðu á liðn-
um árum lent hatramlega á öndverðum
meiði við Jón Sigurðsson; ennfremur Jón
Guðmundsson ritstjóri Þjóðólfs, sem á
árunum eftir 1865 var ósáttur við sinn
forna vin og vopnabróður Jón Sigurðs-
son. Sem betur fer greri þó um heilt með
þeim nöfnum áður en lauk, þótt ávallt
sæi á, að betra er heilt en vel gróið. ,
Nú hefur Þjóðvinafélagið eins.lengi og
elztu menn muna árlega gefið út alman-
ak með árbók og öðrum fróðleik og
skemmtiefni, og tímaritið Andvara; enn-
fremur ýmiss konar rit önnur, sem yfir-
leitt hafa verið ætluð alþýðu manna og
hafa í senn átt að fræða og gleðja. Aðrar
framkvæmdir hefur félagið ekki verið
orðað við um langa hrið, og því skyldu
menn í fljótu bragði ætla, að Jón Sig-
urðsson hafi stofnað það til að sinna út-
gáfu þess konar rita, sem hann gat ekki
látið Bókmenntafélagið annast; þar var
hann lika, þrátt fyrir allt, ekki einráður.
Enginn efi er samt á, að fyrir Jóni Sig-
urðssyni vakti fyrst og fremst að stofna
stjórnmálaflokk, öflugan og samstilltan,
sem í einu og öllu lyti forystu hans og
stæði straum af baráttu hans innan lands
og utan. Svipaðs sinnis voru sjálfsagt
margir aðrir, sem voru sérlega pólitískir,
svo sem Benedikt Sveinsson og Eggert
Gunnarsson, bróðir Tryggva. Hins vegar
er því líkast, sem Tryggvi hafi fyrst og
fremst viljað tryggja Jóni með félaginu
öruggan fjárhagslegan bakhjall, og má
vel vera, að fleiri hafi innst inni verið á
því máli. Tryggvi hefur sagt, að fyrir sér
hafi einkum vakað „Selskabet for Norges
Vel,“ en það var eins konar búnaðarfé-
lag, sérlega þjóðrækið og lengi nítjándu
aldarinnar allmikilvirkt.
Skýrslur Þjóðvinafélagsins, þær sem
Jón Sigurðsson samdi og gekk frá, svo og
bréf hans til ýmissa trúnaðarmanna, vina
og samherja, taka af allan efa um ætlun
hans. í síðasta sinni, sem Jón minnist á
félagið í varðveittri heimild, snemma árs
1877 eða rétt áður en hann missti heils-
una, er honum stjórnmálahliðin á því
efst í huga, þótt þá virðist sem flestir
væru í svipinn öllu slíku afhuga (sjá P. E.
01., op. cit. bls. 69—70 og Andvara 36.
árg.).
Hér er ef til vill ekki úr vegi að minn-
ast á þann þátt íslenzkrar stjórnmálasögu,
sem lýtur að stjórnmálaflokkum á alþingi.
Allt til 1848 voru stjórnmálaflokkar lítt
eða ekki hugsanlegir á íslandi frekar en