Andvari - 01.01.1991, Blaðsíða 8

6
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
Fjölmiðlar fjalla jafnan mikið um nýjar bækur í jólakauptíðinni og er það í
sjálfu sér gott. Nýjar skáldsögur hljóta mesta athygli og er nú svo komið að
höfundar þurfa að vera eins konar blaðafulltrúar sjálfra sín og veita endalaus
viðtöl. Slíkt er auðvitað álíka hégómaskapur og margt annað í fjölmiðlum og
ekki um að sakast, menn verða að halda fram sinni vöru á markaðnum. En
að þeirri kynningarstarfsemi slepptri kemur til kasta svonefndra
gagnrýnenda að athuga framleiðsluna, vega og meta og leiðbeina almenn-
ingi. Fví hlutverki sinna þeir afar illa. Manni rennur til rifja hversu umfjöllun
um ný skáldverk - og reyndar önnur rit líka - er yfirborðskennd og gjörsam-
lega bitlaus. Hér tíðkast það að taka vinsamlega nánast hverju sem er. í
þeirri jafnaðarstefnu felst að undirmálshöfundum er lyft upp en betri höf-
undum jafnframt þrýst niður í meðallagið. Það er sjálfsagt að fara mildum
höndum um lítt harðnaða byrjendur. En svipdaufu og metnaðarlitlu ritfitli
fulltíða fólks er ástæðulaust að taka létt á. Það verður að gera kröfur fyrir
hönd bókmenntanna. Þarna hafa fjölmiðlar aðhaldshlutverki að gegna sem
þeir hafa brugðist. í stað sjálfstæðrar stefnu hafa þeir í vaxandi mæli lagst
undir markaðshyggju bókaútgefenda.
Fyrir nokkrum árum var efnt til einhvers konar herúboðs undir forustu
útgefenda til að „bjarga bókinni“ eins og það var orðað. Þær aðgerðir höfðu
þau áhrif að virðisaukaskattur af bókum var felldur niður á síðasta ári.
Stjórnvöld hafa þannig í verki sýnt vilja sinn að styðja við bakið á innlendri
bókaútgáfu. Nú kemur til kasta útgefenda að nota sér þann byr með því að
auka framboð góðra bóka á hóflegu verði. Tækniframfarir í bókaútgáfu hafa
gert það að verkum að nú er hægt að gefa út pappírskiljur með litlum til-
kostnaði, sem áður var ókleift. Og við þurfum líka að eignast fleiri stórforlög
í orðsins fyllstu merkingu, sem ekki keppa að því einu að gefa út skotsölu-
bækur og eignast bókabúðir, heldur vinna að eiginlegum stórvirkjum í út-
gáfu. Af einkaforlögum sem það merki hafa reist ber að nefna forlög Haf-
steins Guðmundssonar og Örlygs Hálfdánarsonar.
Á sviði þýðinga á bókmenntaverkum hafa orðið verulegar framfarir á síð-
ustu árum, eins og Ástráður Eysteinsson rakti í greinargóðri ritgerð í And-
vara 1989. Töluvert margar álitlegar bækur af því tagi komu 1990 og hefur
Mál og menning forustu í þessu þótt fleiri forlög leggi sitt fram. Þar eru sögur
eftir Iris Murdoch, Isabel Allende, Nadine Gordimer, Nagíb Mahfúz, Yann
Queffélec, Milan Kundera og Doris Lessing, einnig úrvalssögur frá Norður-
löndum, eftir verðlaunaþega Norðurlandaráðs, Göran Tunström, Her-
björgu Wassmo og Antti Tuuri, auk klassísks verks, Pella sigursæla eftir
Nexö. Þá er haldið áfram að þýða stórverk Dostojevskís og kom fyrra bindi
Karamazov bræðranna út á árinu. En mestum tíðindum sætir þó útgáfa þýð-
inga Helga Hálfdanarsonar á öllum grísku harmleikjunum. Þótt ekki kæmi
annað til teldist árið 1990 merkisár í sögu bókmenntaþýðinga á íslandi.