Andvari - 01.01.1991, Page 48

VÉSTEINN ÓLASON
Jórvíkurför í Egils sögu:
Búandkarl gegn konungi
I
Menn hafa löngum velt vöngum yfir Jórvíkurför Egils Skallagrímssonar.
Ætlaði hann sér að fara til Eiríks í Jórvík eða lenti hann þangað fyrir tilvilj-
un? Rak hann nokkur nauður til að fara á fund Eiríks þótt hann hefði brotið
skip sitt í Humrumynni? Kom hann frá íslandi eða Noregi? Var hann búinn
að yrkja Höfuðlausn áður en hann fór af stað til Englands eða var kvæðið ort
á einni nóttu eins og sagan segir? Fræðimenn sem spurt hafa þessara spurn-
inga hafa einkum verið að velta fyrir sér raunverulegum atburðum, sem þeir
gera ráð fyrir að sagt sé frá í Egils sögu.1
Lítil ástæða er til að efast um að til hafi verið á 10. öld íslenskt skáld sem
hét Egill Skallagrímsson og að einhver hluti af þeim skáldskap sem honum er
eignaður í Egils sögu sé í raun og veru eftir hann. Það er líka eðlilegt að gera
ráð fyrir að eitthvað af því sem frá Agli segir í sögu hans komi heim og saman
við raunveruleikann. Það getur þó ekki talist mjög mikilvægt frá sagnfræði-
legu sjónarmiði hvort maður þessi heimsótti í raun og veru Eirík blóðöx í
Jórvík og flutti honum lofkvæði við svipaðar aðstæður og sagan segir. Sagan
sjálf er hins vegar merkilegt sögulegt fyrirbæri, bæði vegna kveðskaparins
sem hún varðveitir og að hluta til mun vera frá 10. öld og vegna þess að hún
er eitt ágætasta dæmi um forna sagnaritun íslenska.
Ef við spyrjum hvaða vitneskju sé að hafa úr vísum og kvæðum sögunnar
um heimsókn Egils í Jórvík, kemur í ljós að hún er af skornum skammti og
stundum tvíræð. Mikilvægasta heimildin er Arinbjarnarkviða sem líklegt
verður að telja að sé í raun og veru forn og réttilega eignuð Agli frá Borg. Af
kvæðinu má ráða að Egill hafi bakað sér reiði Eiríks en hert upp hugann og
heimsótt konung sem horfði reiðilega á hann. Samt dirfðist hann að færa
konungi kvæði og hlaut höfuð sitt að launum. í þessari hættu naut hann
stuðnings tryggs vinar síns Arinbjarnar. Lausavísur 33-36 í sögunni víkja að
sömu atvikum, og í 36. vísu segir skáldið að hann hafi verið orðinn þreyttur á
reiði konungs þegar hann fór að heimsækja hann. Alræmt er hve óljóst
kvæðið Höfuðlausn er í öllum frásögnum. Par segir fyrst að skáldið hafi ferð-
ast vestur yfir hafið og hafi hrundið skipi sínu á flot að vorlagi og fermt það