Andvari - 01.01.1991, Side 109

ANDVARI
VANGAVELTUR UM FULLVELDI ÍSLANDS 1918
107
árs 1918, í blöðunum frá því seint í júlí, á þingi ekki fyrr en í nóvember. Hann
tengir þetta við gang heimsstyrjaldarinnar. Síðasta stórsókn Þjóðverja rann
ekki út í sandinn fyrr en um miðjan júlí - í þann mund sem sambands-
sáttmálinn var undirritaður í Reykjavík. Þegar texti hans var birtur í Dan-
mörku, undir lok mánaðarins, höfðu Bandamenn snúið vörn í sókn, og þá
fyrst fóru dönsk blöð að ýja varlega að tengslum íslandsmálsins og hinnar
nývöknuðu vonar um endurheimt Suður-Jótlands. Hið skjóta hrun
Þýskalands á næstu mánuðum kom Dönum þægilega á óvart, og í nóvember
gátu þeir óhræddir sagt hug sinn um þessi mál. í niðurstöðukafla segir Sund-
b0l að engar heimildir séu „fyrir því að afstaða ráðherranna í
júlí 1918 hafi ráðist vegna hugmynda þeirra um Suður-Jótland.“32
Afstaða Dana í sambandsmálinu var í raun ráðin í síðasta lagi 9.-10. júlí,
þegar samningamenn þeirra í Reykjavík ákváðu, væntanlega að höfðu
skeytasambandi við æðstu menn í Kaupmannahöfn, að ganga mun lengra til
móts við íslendinga en þeim hafði áður verið veitt umboð til. Þar með var
Ijóst að Danir kusu fremur stórfelldar tilslakanir en að samningar færu út um
þúfur. Síðan tók viku í viðbót að miðla málum um einstök ágreiningsatriði,
en í því fólst lítil breyting á meginstefnu. Raunar hlýtur það að hafa verið
Dönum ofarlega í huga strax í maí-júní, þegar þeir völdu samninganefnd
sína og mótuðu samningsumboð hennar, að mikið væri til vinnandi að samn-
ingar næðust. Þess vegna samþykktu þeir líka að samningar færu fram í
Reykjavík, við hlið Alþingis. Þeir ætluðu ekki að gera sömu mistök og 1908,
þegar samningamönnum íslendinga var þrýst lengra til málamiðlunar en
samstaða gat náðst um á Alþingi.
Og tímans vegna virðist Sundböl það sem sagt ekki standast að þjóðernis-
mál á Suður-Jótlandi hafi framkallað þennan samningsvilja við íslendinga.
Þeirrar niðurstöðu sér nokkurn stað í íslenskri sagnaritun þar sem vikið er að
henni í útbreiddri kennslubók, Uppruna nútímans eftir Braga Guðmundsson
og Gunnar Karlsson.33 í ritdómi var reynt að hrekja þessa niðurstöðu, en án
þess að gæta þess hvaða rök Sundból hefur fyrir henni.34 Þau verða að teljast
traust, þó að eftirsjá sé að þessari ágætu tengingu íslandssögunnar við deil-
una um Slésvík, það mál sem á 19. öld hafði einmitt svo oft sett strik í reikn-
inginn milli íslendinga og Dana. Dönsku heimildirnar sýna aðeins hvaða
rökum var beitt til að réttlæta Sambandssáttmálann eftir að samningum
lauk. íhaldsflokkurinn var honum andvígur á þingi Dana, og Suður-Jót-
landsmálið var sú röksemd hinna flokkanna sem íhaldsmenn voru viðkvæm-
astir fyrir. Þessi tenging hefur sjálfsagt gert afgreiðslu Sambandslaganna í
Danmörku auðveldari en ella, en naumast ráðið úrslitum.