Andvari - 01.01.1939, Page 64

60
Blóm og aldin
Andvari
ins 3 andstæður eða andfætlur. Þegar frjópípan hefir
náð eggmunnanum, fer frjófruman, sem legið hefir fremst
í henni, inn um munnann og sameinast eggfrumunni.
Munninn lokast þá um leið og frjóvguninni er lokið.
Þegar blómin eru einkynja, gefur að skilja, að þau
fái frjóið að. í tvíkynja blómunum gæti maður hins veg-
ar vænzt þess, að þau frævuðu sig sjálf, þ. e. frjóið
bærist á fræni sama blóms og það skapast í. Þessu er
þó tiltölulega sjaldan þannig farið, heldur fá tvíkynja-
blómin einnig frjó að. Þannig er talað um sjálffrævun
og aðfrævun. Mörkin þar á milli eru samt engan veg-
inn skýr. Þess finnast allmörg dæmi, að plöntur, sem
venjulega aðfrævast, eru knúnar til sjálffrævunar af ein-
hverjum ytri orsökum. Sem dæmi má þar nefna rúginn.
Hann er aðfrævunarplanta, en hins vegar getur óhent-
ugt veðurfar um frævunartímann hindrað, að frjóin ber-
ist burt úr öxum hans. Blómin fræva sig þá sjálf. En
venjulega verða þá fræ hans bæði færri, smærri og
gædd minna frjómagni en ella. Svo virðist sem náttúran
keppi yfirleitt að aðfrævuninni. Skal nú talið hið helzta,
sem hindrar það, að blómin frævi sig sjálf, en það er
einkum þrennt. 1) Misþroskun frjó- og fræblaða. Þá er
það ýmist, að frjóblöðin þroskast fyrst og hafa taemt
frjóhirzlur sínar áður en frænin eru fær um að veita
þeim viðtöku. Kallast þá blómin fyrmennt. Eða frænin
þroskast á undan fræflunum og geta fyrst tekið á móti
frjói eftir að fræflar blómsins hafa tæmt frjóhirzlur sín-
ar. Þá er sagt, að blómin séu fyrkvænt. Ef tímamunur
þessi er mikill, er sjálffrævun algerlega hindruð, en oft
munar eigi meiru en því, að hún getur tekizt, ef að-
frævunin einhverra hluta vegna hefir brugðizt. 2) Hreyf'
ingar á æxlunarblöðunum hindra oft, að frjó geti borizt
milli þeirra í blóminu, og 3) Vaxtarlag stíla og fraefla