Stúdentablaðið - 01.12.1968, Síða 28

artíma, menn séu of lengi á valdi úreltra
skoðana.
Margt bendir til þess, að íslendingar séu
einmitt í slíkri aðstöðu nú á fullveldisaf-
mælinu.
Svo virðist sem þjóðin hafi í reynd skilizt
við hina hefðbundnu þjóðernisstefnu 19.
aldar, hún sé nú orðin innantóm og merk-
ingarlaus, henni sé haldið fram meira af
vana en innri þörf. Til þess liggja augljós-
lega öðru fremur þær ástæður, sem- raktar
voru að framan, enda þótt ýmislegt fleira
geti e. t. v. komið til álita.
Sú sjálfsagða efnahagsstefna, sem miðaði
að lífskjarabótum nær allslausra einstak-
linga, hefur þróazt í hamslausa lífsþæginda-
frekju, eða á akademísku máli hagfræðinga
„háa einkaneyzlu“ og afleiðingar þess blasa
hvarvetna við í vanþróuðu þjóðfélagi Is-
lendinga, þar sem sameiginlegum jrörfum
Með þessu er ekki verið að boða nein
meinlæti. Umbætur á efnalegum hag Jrjóð-
arinnar hljóta af augljósum ástæðum ávallt
að sitja í fyrirrúmi. Hins vegar þarf þjóð-
inni að nýtast betur auður sinn, — hann
þarf að renna til nytsamari fyrirtækja og
háleitari markmiða en almennt þykir hlýða
að viðurkenna.
6. Saga síðastliðinna 50 ára sannar aug-
ljóslega, að íslendingum hefur vegnað bet-
ur undir innlendri stjórn en erlendri. Það
Jijóðfélag, sem getur að líta á Islandi í dag,
hefur orðið til á síðastliðnum 60 til 70 ár-
um og þó einkum á þeim 50 árum, sem
fullvalda ríki hefur staðið. Getur það
naumast verið tilviljun, aS aukin umsvif
íslendinga í andlegum og verklegum efn-
um haldast í hendur við rýmkað sjálfsfor-
ræði.
En þrátt fyrir að mörgu leyti ytri glæsi-
brag þessa þjóðfélags er það þó í flestum
greinum vanþróað, eins og áður sagði og á
ótraustum undirstöðum reist. Þetta þjóðfé-
lag hefur flest ytri einkenni nútíma menn-
ingarþjóðfélaga. Þar er að finna embættis-
og stjórnkerfi, að ytra áliti svipað og gerist
með öðrum menningarþjóðum, en í reynd
harla vanmegna og vanbúið. Þar getur að
finna skólakerfi, sem virðist í fljótu bragði
standa jafnfætis því, sem bezt gerist með
öðrum þjóðum, en er þó næsta áfátt, þegar
nánar er að gætt. Þar rís hæst háskóli, sem
að ytri borði virðist svara til háskóla ann-
arra þjóða, en er þó í reynd af meiri_van-
efnum ger en flestar þær stofnanir, sem
slíkt nafn bera. Þetta Jrjóðfélag býr við
efnahagskerfi, sem sýnist veita þegnunum
næsta örlátlega heimsins gæði, en er þó
vafalítið eitt hið veikasta, sem gerist með
nokkurri þjóð. Hér er að finna stjórnmála-
flokka og hagsmunasamtök, svo sem gerist
með öðrum þjóðum, sem eru þó alls
ómegnug að sameina þjóðina um grund-
vallarstefnu í efnahags- og stjórnmálum.
Hér eru mikil umsvif í atvinnulífi og verk-
legum framkvæmdum, en á hinn bóginn í
flestum greinum vanþróuð verkmenning.
Mætti þannig halda áfram enn um hríð. í
stuttu máli: Þetta Jrjóðfélag hefur öll ytri
einkenni nútíma velferðarjrjóðfélags, en
skortir trausta undirstöðu og innri máttar-
viði.
7. Hlutskipti íslendinga hefur verið að
byggja land, sem telja verður meðal hinna
örðugri hér á jörð, og hefur Jjað að sjálf-
sögðu mótað líf )}jóðarinnar.
Eins og kunnugt er, hefur sagnfræðing-
urinn Arnold Toynbee haldið því fram, að
menning verði til sem svar við ögrun. Um-
hverfi og aðrar aðstæður mannfólksins færi
því ýmsan vanda á hendur og af þeirri við-
ureign spretti menningin. Gildi hennar
ráðist af því, hvernig við örðugleikunum
er brugðizt, — hvort þeir hvetji til átaka
eða undansláttar.
Ekki skal hér reynt að taka neina afstöðu
til þess, hvort þetta sé einhlít skýring á
uppruna menningar eða ekki, en fullvíst
má þó telja, að hún hefur mikinn sann-
leika að geyma.
Má af þessu ráða, að það, sem kallað er
íslenzk menning, sé öðru fremur sprottið
af því framtaki manna síðast á 9. öld og í
upphafi hinnar 10. að nema Island og ráða
fram úr Jreim vanda, sem slíku stórræði
fylgir, og svo af lífsbaráttu allra síðari kyn-
slóða í landinu.
Ef íslendingum hefði verið unnt að snúa
héðan brott, jafnskjótt sem verulega örðug-
leika bar að höndum, væri hvorki til ís-
lenzk menning né heldur Jrjóðerni. Hvort
tveggja er svar íslendinga við þeirri ögrun
að byggja ísland og gildi þess fer eftir því,
hvernig álitið verður að þjóðinni hafi tekizt
lífsbarátta sín. Ef vel á að vera, hlýtur
menning hverrar Jrjóðar að ná til sem flestra
þátta mannlífsins. Einhæf og fábreytt
menning veitir vísbendingu um, að miður
hafi tekizt, — fjölbreytt og auðug menning
gefur til kynna hið gagnstæða.
Flestir vita, að íslendingum hefur vegn-
að misjafnlega í landinu og menningararf-
ur þeirra frá liðnum öldum er fremur fá-
breyttur. Bendir það til þess, að landsmönn-
um hafi ekki tekizt sem skyldi að lifa lífinu
hér á hjara heims, hver svo sem aðalorsök
kann að vera.
Nú hafa íslendingar ekki eingöngu sett
sér það mark að búa á íslandi, heldur
halda Jrar uppi nútíma þjóðfélagi og sjálf-
stæðu menningarlífi. Þessi fyrirætlan er
einnig svar við ögrun og það mun sem fyrr
ráða gildi íslenzkrar menningar, hvernig
hún tekst.
Hver íslendingur veit, að mestur hluti
menningararfs okkar er einskorðaður við
tungu og bókmenntir og í þeirri grein
hafa verið unnin þau verk, sem öðru frem-
ur skipa þjóðinni á bekk menningarjjjóða.
Enda þótt bókmenntaafrek séu mikilsvenð,
þarf einnig að hafa í huga, að mannlífið
tekur til fleiri sviða. Þjóðin Jrarf m. a. að
afla sér húsaskjóls og viðurværis. Sú verk-
menning, sem Jrróast við íslenzkar aðstæður
og íslenzkir menn móta, er einn þáttur
Jijóðmenningarinnar — afsprengi íslenzks
þjóðernis. Þannig má benda á þá alkunnu
staðreynd, að íslendingar búa í landi Jjar
sem loftslag er svalt, vætusamt og sólargang-
ur með öðrum hætti en víðast annars stað-
ar. í þessu er fólgin ögrun og svarið við
henni er að reisa hús, sem sérstaklega eru
sniðin við slíkar aðstæður og ætla mætti,
að yrðu í einhverju frábrugðin húsum
annars staðar. Ef vel væri, ættu íslendingar
að móta þess konar hús og hafa þar forystu.
íslendingar byggja eyju í veðrasömu hafi.
Svarið við þeirri ögrun er að smíða skip,
sem henta við siglingar um úfin höf. Ef vel
væri, ættu íslendingar að vera ekki minni
kunnáttumenn um smíði slíkra skipa en
nágrannajrjóðirnar. Mestu auðæfi íslend-
inga eru fiskimiðin kringum landið og
svarið við þeirri ögrun er að smíða fiski-
skip og leitartæki, gera veiðarfæri og vinna
verðmæti úr aflanum. Ef vel væri, ættu fs-
lendingar að vera forystujrjóð í öllum
greinum, sem að sjávarútvegi lúta.
Eitthvað áþekkt Jressu ætti að mega segja
um hagnýtingu annarra Jjeirra kosta, sem
landið á í fórum sínum, svo og aðstöðu
þjóðarinnar að öðru leyti.
Hér þarf eins og annars staðar að halda
uppi skipulegu þjóðfélagi að ýmsu leyti við
mjög örðugar aðstæður. í því felst einnig
ögrun, sem ekki verður svarað með öðru
en Jiekkingu og hugviti. Ef sæmilega lán-
ast, verður til nýr Jráttur íslenzkrar Jdjóð-
menningar, Jj. e. sú samfélagsmenning, sem
íslenzkir menn móta við íslenzkar aðstæður.
Þannig mætti lengi halda áfram, en
kjarni málsins er sá, að íslendingar sjálfir
STÚDENTABLAÐ
28