Fréttablaðið - 24.09.2009, Blaðsíða 33

FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 2009 3vísindavaka ● fréttablaðið ●
Sprengigengið frá Háskóla
Íslands kemur fram á Vísinda-
vöku 2009 en það saman-
stendur af efnafræðingum og
nemendum úr raunvísinda-
deild skólans.
„Þeir sem hafa gaman af flugeld-
um ættu að hafa gaman af þessari
sýningu,“ segir Sigurður Smára-
son, dósent í efnafræði við Há-
skóla Íslands og yfirbrellufræð-
ingur Sprengigengisins sem ætlar
að sýna listir sínar í Hafnarhúsinu
í kvöld í tilefni af Vísindavöku.
„Þessar efnabrellur, eins og að
láta vökva skipta um lit og svo ljós-
blossarnir og sprengingarnar, eru
hrein og klár vísindi,“ segir hann
ákveðinn og vill ekkert kann-
ast við að töfrar kom þar nokkuð
nærri. „Þetta er hins vegar töfrum
líkast.“
Hann segir sýningar sem þessar
tíðkast í háskólum um víða veröld.
„Þar sem ég lærði, við Tufts-há-
skóla í Boston, voru þetta regluleg-
ir viðburðir, enda vekja sýning-
ar af þessu tagi alltaf mikla kát-
ínu áhorfenda. Þegar ég hóf störf
við HÍ árið 2006 höfðu efnabrellu-
sýningar legið niðri um nokkurt
skeið og því er tilvalið að endur-
vekja þær, enda hafði ég þá verið
með slíkar sýningar hjá Íslenskri
erfðagreiningu frá árinu 2003.“
Er þetta þá ef til vill liður í að
koma Háskóla Íslands í hóp þeirra
100 bestu, svona ákveðinn staðall?
„Nei, nei,“ segir Sigurður og hlær.
„Þetta er fyrst og fremst til gam-
ans gert og að kynna efnafræði og
vísindi fyrir almenningi.“
En hverjir eru í Sprengigeng-
inu? „Það eru bæði núverandi og
fyrrverandi nemendur í efnafræði.
Þetta er svo skemmtilegt að sumir
geta bara ekki hætt. Við erum enda
öll pínulitlir prakkarar í okkur,“
viðurkennir Sigurður.
Hann segir sumar sprenging-
arnar það öflugar að fólki kunni
að bregða en annars sé þetta sýn-
ing fyrir alla fjölskylduna. „Ég
get lofað tilkomumikilli sýningu
en þær verða þrjár um kvöldið í
Hafnarhúsinu. Ég get ekki sagt
frá öllu en í hverju atriði verður
eitthvað sem kemur á óvart.“ - uhj
Sprengingar og ljósa-
brellur töfrum líkastar
Sigurður til vinstri ásamt Sprengigenginu sem sýnir listir sínar í kvöld. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Háskóli Íslands og Þjóðminjasafn
Íslands kynna fornleifauppgröft
sem farið hefur fram á Skriðu-
klaustri í Fljótsdal frá árinu
2002.
Grafnar hafa verið upp rústir
klausturs sem þarna stóð og einn-
ig rústir kirkju, og nær uppgraft-
arsvæðið nú yfir um 900 fermetra.
Mikið magn gripa hefur komið
upp sem gefur mikilvægar upp-
lýsingar um starfsemi í klaustr-
inu. Auk þess hafa verið grafnar
upp rúmlega 150 beinagrindur.
Beinagrindurnar geta gefið mikl-
ar upplýsingar, meðal annars um
heilsufar Íslendinga fyrr á tímum
og starfsemi klaustursins en talið
er að sjúkir hafi leitað til klaust-
ursins og fengið aðhlynningu þar.
Nauðsynlegt er að skrá vandlega
allar upplýsingar úr uppgreftin-
um og er tölvuteiknun á beina-
grindunum hluti af því.
Á Vísindavöku gefst almenn-
ingi tækifæri á að setja sig í spor
fornleifafræðings og teikna beina-
grind frá Skriðuklaustri í tölvu og
prenta út.
Viltu teikna beinagrind?
Rúmlega 150 beinagrindur hafa verið
grafnar upp en þær geta varpað miklu
ljósi á heilsufar Íslendinga.
● TÖLUÐ SKILABOÐ ÚT UM ALLT Viltu tala inn á Facebook?
Viltu tala SMS-skeyti í stað þess að skrifa það? Viltu senda ömmu töluð
skilaboð í heimasímann? Á Vísindavöku kynnir Amivox farsímatækni sem
gerir notendum kleift að senda töluð skilaboð í stað texta. Með Ami-
vox er loksins hægt að spjalla milli landa á ódýran hátt, námsmenn er-
lendis geta sent skilaboð og hringt ódýrt heim til fjölskyldunnar ásamt
því að geta spjallað við vinina, hvar sem er og hvenær sem er. Amivox
er hægt að nota allstaðar, í tölvu, í farsíma eða jafnvel bara í gamla
snúrusímanum!
Á Vísindavöku mun Mentor kynna
Námsframvindu sem er ný og
öflug eining í námsmati fyrir
grunnskóla.
Markmiðið með einingunni er
að styðja við faglegt starf kenn-
ara og stuðla að auknu upplýsinga-
flæði skóla til foreldra og nem-
enda. Í einingunni eru sett fram
ný ferli og þekking sem gera skóla-
stjórnendum, kennurum, foreldr-
um og nemendum kleift að fylgjast
með námsframvindu og fá í hend-
ur lykiltölur um stöðu nemandans
í náminu.
Skólar og fræðsluyfirvöld á Ís-
landi geta nýtt sér verkfærið til að
bæta árangur og þar með stuðla að
öflugri skólum, aukinni hæfni og
vellíðan nemenda.
Námsframvinda styrkir Mentor-
kerfið enn frekar; það er nú notað
í rúmlega 800 skólum í þremur
löndum.
Fylgst með námsframvindu
Námsframvinda gerir kennurum, for-
eldrum og nemendum kleyft að fylgjast
með námsframvindu. NORDICPHOTOS/GETTY
● KORT AF HAFSBOTNI OG
KÓRALLAR
Á Vísindavöku mun Hafrannsóknastofn-
unin kynna kortlagningu hafsbotnsins,
bæði gerð botnkorta sem sýna
nákvæma mynd af neðansjávarlands-
lagi við Ísland og kortlagningu lífríkis
á hafsbotninum. Sýnt verður hvernig
dýptarkort sem gerð eru með fjölgeisla-
mælingum nýtast við rannsóknir á
kóralsvæðum. Einnig verða sýndar
lifandi myndir af kóralsvæðum sem
fundust í sumar hér við land.
● SENSORX – ENGAR ÁHYGGJUR, ENGIN BEIN!
SensorX-vélin frá Marel verður til sýnis á Vísindavöku, en hún beitir röntgen-
tækni til að finna bein í kjúklingakjöti. Vélin hefur slegið í gegn og hafa
nokkrir af stærstu kjúklingaframleiðendum í Bandaríkjunum og Evrópu
tekið vélina í notkun til þess að tryggja öryggi í vöruframboði sínu. SensorX
stendur öllum öðrum beinleitarkerfum framar
og er nú svo komið að viðskiptavinir þessara
kjúklingaframleiðenda – þar á meðal þekktustu
skyndibita- og verslunarkeðjur heims – fara nú
fram á að SensorX-vélin sé notuð í framleiðslu
á vörum fyrir þá. Vélin er enn eitt dæmið um þá
nýsköpun sem liggur til grundvallar starfsemi Marels
og sem gerir það að verkum að fyrirtækið er nú í farar-
broddi á alþjóðavísu í framleiðslu á hátæknibúnaði fyrir
matvælavinnslu.
Á vegum Stofnunar Árna Magn-
ússonar í íslenskum fræðum hafa
verið ofin mörg gagnasöfn sem
nýtast mönnum í leik og starfi. Á
Vísindavöku verða nokkur þeirra
kynnt þar sem gestir geta leitað
svara með aðstoð vísindamanna.
Hver kannast ekki við óvissu
um málnotkun, beygingu, merk-
ingu og hver orti hvaða vísu? Er
til dæmis gott mál að segja húsið
opnar klukkan tólf? Hvernig er
kvenmannsnafnið Ýr í þágufalli?
Hver er skilgreiningin á vanmeta-
kennd? Eftir hvern er vísan Ap.,
jún., sept., nó(v) … og hvernig var
hún upphaflega?
Svörin við þessum spurning-
um og fleirum eru ofin í gagna-
söfn stofnunarinnar sem finna má
á heimasíðunni www.arnastofn-
un.is. og verða kynnt á Vísinda-
vökunni.
Vefnaður
Árnastofnunar
● UNGUR VÍSINDAMAÐUR KYNNIR LÍKAN AÐ GERVITAUG
Kári Már Reynisson, 17 ára, tók nýverið þátt í Evrópukeppni ungra vísinda-
manna í París ásamt um 150 öðrum ungmennum. Háskóli Íslands sá
um skipulag keppninnar hér á landi. Verkefnið sem Kári kynnti snýst um
að skapa líkan af því sem hann telur mögulega byggingu á eiginlegri
gervitaug, eða búnaði sem getur leyst taugar af. Núverandi líkan miðar
við ytra taugakerfið og snýst um þann hluta gervitaugarinnar sem hann
kallar móttakara. Móttakarinn sér um
að lesa úr boðunum frá tauginni sem
gervitauginni hefur verið komið fyrir
á og er takmarkið að hún geti lesið
boð frá stökum taugaþráðum eða
að minnsta kosti boðið upp á betri
upplausn á skynjun taugaboða en nú-
verandi tækni, sem til dæmis byggir á
rafskautum. Líkanið byggir á þekkingu
frá ýmsum fræðisviðum og getur teygt
anga sína víða, aðallega undir tauga-
fræði, nanótækni og lífefnafræði.
Árnagarður, Stofnun Árna Magnússonar.
FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Kári Reynisson. MYND/KRISTINN INGVARSSON