Fálkinn - 19.12.1931, Blaðsíða 8

8
F Á L K I N N
Thomas Alva
Thonias Alva Edison fæddisl
í Ohio, liinn 11. febrúar 1817.
Var hann því 81 ára aíS aldri er
hann anda'ðist. Foreldrar hans
voru fátækir. Móðir lians, sem
hafði verið kenslukona áður en
hún giftist, var fyrsti kennari
hans. Hún var hollenzk að ætt,
en faðirinn var skoskur. Edison
h.yrjaði á að vinna fyrir sjer
nieð blaðasölu, eins og niörg
önnur mikilmenni Ameríku. En
fjórtán ára gamall fór hann að
gefa út blað. Hann skrifaði það
sjálfur, setti það og prentaði,
og seldi það siðan á járnbraut-
arlestunum, sem fóru um ná-
grennið. Hann fjekk leyfi hjá
stöðvarstjóranum til þess að
koma prentsmiðju sinni fyrir í
einum vöruvagninum. Það var
einmitt Jjessi sami stöðvarstjóri
í Ohio, sem gaf Edison löðrung
þann, sem hafði það að verk-
um, að hann var heyrnardauf-
ur upp frá því. Edison varð ó-
viljandi til þess að kveikja í
vagninum. En stöðvarstjórinn
reiddist ákaflega og laust dreng
inn svo fast að hljóðhimnan
sprakk. Edison lieyrði í raun-
inni ekkert með öðru evranu
upp frá því, og mjög illa með
liinu. En það v.ar honum aldrei
til hindrunar við vinnuna. Þeir
sem þektu hann hest, fullyrlu
líka, að hann heyrði altaf það,
sem hann vildi héyra, og út-
skýrðu það á þann hátt, að
hann gæti lesið hugsanir
manna. Hann hefði undravert
lag á því að koma þeim, sem
hann átti tal við, til þess að
skýx-a frá öllu þvi, sem hann
vildi vita um málin.
Jeg hefi vissa ástæðu til þess
að álita að þessi fullyrðing sje
að nokkru leyti rjett. Að minsta
kosti lief jeg aldi’ei mælt vold-
ugra augnaráði, aldrei liitt
mann með rneiri styrkleika í
sál sinni. llann talaði altaf í
einsatkvæðisorðum, en á þann
liátt að sá, sem talaði við liann,
neyddist til þess að segja frá
öllu, sem á lijarta lá.
Edison tók snemma að gera
tilraunir. Einkum fjekk hann
gott tækifæri til þess, eftir að
liann varð simritari og fjekk
aðgang að hinum marghátluðu
tækjum ritsímastöðvanna. Og
ekki hafði hann verið simrilari
lengi áður en hann hafði lagl
grundvöllinn að hugvítsstarf-
semi sinni ineð margskonar at-
hugunum á ritsímatækjunum.
Á einu eða tveimur arum hafði
hann fundið upp svo margar
og inikilvægar endurbætur á
ritsímatækjunum, að nafn hans
varð frægt um þvera og endi-
langa Ameríku.
Nú rak liver uppfundningin
aðra. Yrði of langt upp að telja,
Eftir Vilh. Finsen
þó að ekki væri nema örlílinn
hluta þeirra allra. Það getur
gefið mönnum nokkra hug-
mynd um hugvitssemi lians, að
hvorki meira nje minna en 937
ólík heims-einkaleyfi hafa ver-
ið tekin með nafni hans, og
hafa mörg þeirra valdið alda-
hvörfum og hyltingum í lífi
mannkynsins. Tökum t. d. upp-
fundningar eins og sjálfvirka
ritsimann og seinna duplex- og
kvadruplex-ritsímann. Hinum
fvrnefnda er svo liáttað, að
simskeytið, sem senda á, er
skrifað með því að gata (per-
forere) ræmu, sem síðan er setl
inn i senditækið og rennur
sjálfkrafa út á línuna. Móttöku-
tækið tekur siðan á móti skeyt-
inu mcð merkjum, sem sam-
svara liinni götuðu ræmu. Edi-
son sýndi fyrstur manna fram
á, hvernig hægt væiá að senda
eitl eða flciri símskeyli um
sömu línuna á sama tíma. Ilann
græddi svo mikið á þessum upp-
fundningum, að hann gat kom-
ið upp fyrstu verksmiðjunni
sinni. Þar hafði hann tilrauna-
stofur og gerði þar tilraunir í
stórum stíl. Hann vann að öllu
Edisom
mögulegu, all lrá harnaleik-
föngum, eins og I. d. talandi
hrúðum, og upp i námuvjelar.
En það einkennir Thomas Edi-
son sem hugvitsmann, að allar
uppfundningar hans miða að
því, að fullnægja þeiin kröfum,
sem fyrir liendi voru. Hann var
ekki aðeins gcni og hugvits-
maður af guðs náð, heldur var
hann jafnframt gæddur óvenju-
legri, praktískri greind og
skarpri hagsýni í viðskiftum,
sem vísindamenn og hugvits-
menn liala mjög sjaldan til að
hera. Það er vert að taka eftir
þvi, að Edíson sá altaf um að
uppfundningar hans væru starf-
ræktar af fjelögum, sem hann
sjálfur var aðalhluthafi í og að
nokkru leyti forstjóri fyrir.
Þetta var höfuðorsökin til hinna
miklu auðæfa lians. Hann liefir
áreiðanlega ekki vilað sjálfur,
hve margar miljónir dollara
hann átti, þegar liann dó. Jeg
skal nefna fáein af fjelögum
þeim og' lyrirtækjum, sem liann
í raun og veru átti: Thomas
A. Edison, Inc., The Edison
Phonograph Works, Tlie Edi-
son Manufacturing Co„ The New
Jersey Patent Co., The Edison
Storage Battery Co., The Edison
Portland Cement Co., The Mo-
lion Pictures Patent Co. og
mörg, mörg fleiri. Hver getur
reiknað það út nú, hve mikils
virði þessi t'jelög eru í dollur-
um?
Mesta frægð liefir Edison á-
teiðanlega hlotið fyrir liljóðrit-
ann (Fonograf), og máske ekki
sísl vegna þess, að hugmyndin
var alveg ný og ekki hyggð á
neinu, sem áður var til. Seinna
fann hann upp grammófóninn,
liina undursamlegu „talking
machine“, sem skilar aftur
músík, tali og söng tneð næst-
um því eðlilegum hljómblæ. Og
hvílíka gleði lielir ekki Edison
vcitt öllu mannkyninu með
grammófóninum! Ilver getur
metið þau menningarlegu áhrif,
scm grammófónninn liefir liaft
meðal allra þjóða? Eða þá kvik-
myndirnar, sem við eigum líka
Edison að þakka? Að vísu þekt-
ust áður „lifandi myndir“,nefni-
lega hið alþekta, litla leikfang,
sem kallað er „Zootrop“, en það
voru upplundningar og endur-
hælur Edisons, sem sköpuðu
kvikmyndir nútímans. Sjálfur
kom ltann fvrsla kviktnynda-
liúsi heimsins á fót í einni af
hyggingum sínum í Orange, New
Jcrsey. Og í sama salnum var
grundvöllurinn lagðtir að liljóm-
og talmyndunum með margra
ára tilraunum, sem voru í því
tólgnar, að reyna að sameina
graminófóninn og kvikmynda-
vjelina. Framtíðardraunuir Edi-
sons var að gela húið til talandi,
lifandi myndir með eðlilegum
litum. Hið fvrra hcpnaðist hon-
tim, eins og kunnugl er.
Ein af uppfundningum Edi-
sons, sem við allir þekkjum og
notum daglega, er glóðarlamp-
inn. Að vísu voru til glóðar-
lampar áður, en þeir gátu ekki
lýst nema stuttan tíma. En á-
rciðanlegt er, að það var lampi
Edisons, sem gerði okkur mögu-
lc.gl að hagnýta rafmagnið sem
ljósgjafa. Er það uppfundning,
sem við nútímamcnn gætum
ekki liugsað okkur að vera án.
Það var líka Edison, sem gerði
mikrófóninn nothælan. Hefir sú
uppfundning haft geysimikla
þýðingu. Hann smíðaði líka raf-
geymi, sem er meðal hinna hag-
nýtustu, sem til cru. Ilann
rcyndi að smíða lítinn, ljettan
og jafnframt langvarandi og ó-
dýran rafgeymi, en tókst það
aldrci til fulls, þrátt fyrir
margi-a ára erfiði. Slíkur afl-
geymir myndi hafa alveg ó-
mefanlega þýðingu scm rekstr-
arafl, og gjörbreyta atvinnu-
háttum nútimans.
Aldrei hefir lifað jafn-fjöl-
hæfur liugvitsmaður og Edison.
ímyndunarafl hans og hug-
myndaauðlegð var undraverð,
og elja hans og vinnuþrek ó-
venjulegt. Edison var aldrei kyr
og ekki verksmiðjur lians held-
ur. Ekkert af jiví, sem hann
framleiddi, var fullkomið í
lidison á einkasfcrifstofu sinni.