Fálkinn - 19.12.1931, Blaðsíða 18

18
F Á L K I N N
SKÓLAVAMÐAN,
Skólavarðan kvað nú eiga að ríf-
ast til grunna á næstunni til þess
áð rýma fyrir hinu mikla likneski
Iæifs heppna, sem Ameríkumenn
gáfu íslendingum til minningar um
Alþingishátíðina. — Að vísu hefir
f'yrir löngu verið tekið af vörðunni
það hlutverk, sem henni var ætlað
að gegna, sem sje að vera útsýnis-
staður Reykvíkinga. Hún hefir ver-
ið lokuð almenningi í mörg ár en
notuð til geymslu. En þó mörg skörð
hafi komið í útsýnið frá henni, við
byggingu borgarinnar, er þar enn
fagurt um að litast á góðveðursdegi.
Svo fagurt, að það virðist sjálfsagt,
áð lofa Skólavörðunni að vera op-
inni fyrir atmenning, það sem hún
á eftir ólifað, svo að börn og ung-
lingar borgarinnar fái tækifæri til
áð kynnast hvernig þar er umhorfs.
Eldri Reykvíkingar munu flestir
sjá eftir Skólavörðunni. Meðan
færra glapti fyrir en nú, var hún
takmark margra þeirra, sem gengu
sje tit skemtunar, þangað fóru menn
líka til þess að „gá að póstskipinu“,
J5ví að hvergi sá betur á haf út, þar
voru álfadansar haldnir og þar hitt-
ist fólkið. Nú er þetta flestum
gteymt. — En Jjó að Skólavarðan
-f- í þeirri mynd sem hún er nú —
s.je ekki nærri eins gömul og margir
halda, þá er lnin samt orðin hálf-
g'erður forngripur, sem margir vilja
halda í. Og vera má, að þegar frá
ljður, telji fólk einstakt hirðuleysi
og ræktarleysi að liafa „slegið hana
áf“.
" Skólavarðan núverandi er ekki
nema rúmlega 03 ára gömúl og var
opnuð almenningi 21. október 1868.
Ekki kom skólinn þar neitt við sögu
(jatinuskólinn) heldur átti Árni
Thorsteinson landfógeti, sem þá
var jafnframt bæjarfógeti, frum-
kvæðið að byggingunni. En á Skóla-
Vörðunafninu stendur þannig:
0 Skólapittar í Skálholti höfðu hlað-
ið grjótvörðu mikla fyrir austan
staðinn. Þegar skólinn lagðist niður,
og var endurreistur á Hólavelli
haustið 1786 munu skólapiltar hafa
réist sjer vörðu þar vestur á tún-
unum þégar i stað, en aðra á Arn-
arhólShólti nokkru síðar. Varla hef-
ir þessí varða verið tilkomumikil
og er skólinn fluttist til Bessastaða
hefir hún hrörnað, þvi enginn dytt-
aði að henni eftir að skólapiltar
voru farnir. Þó hefir svo mikið ver-
ið eftir af lienni um 1830, að Krieg-
er stiftamtmaður (1829—36), hefir
látið hlaða hana upp og gera vel
við hana ekki seinna en árið 1835
því að það ár „er samþykt á borg-
arafundi, að bærinn taki að sjer
til viðhatds veginn upp að Skóla-
vörðu, sem Krieger stiftsamtmaður,
tiáfði látið byggja upp á sinn kostn-
a'ð“, að því er segir í Reykjavíkur-
sögu Kl. Jónssönar (IT. bls. 128).
Kleméns telur að Krieger hafi bygt
upp vörðuna (sbr. II, 51) en vera
íná, aÆfeþann hafi látið gera við veg-
iftn þaúgað, enda getur þáð ekki sið-
ur staðist, samkvæmt orðalaginu,
og vilja sumir halda því fram, að
vegurinn, Skólavörðustígur hafi ver-
ið kallaður Kriegers Minde, en ekki
varðan sjálf. Yfirleitt er flest mjög
á huldu um hina eldri Skólavörðu,
líka það, hvort það hefur verið hún,
sfem hrundi árið 1860, eins og segir
í Reykjavíkursögunni, eða hvort þar
á að standa ártalið 1866. Hjer er því
rjettast að gefa „Þjóðólfi“ frá 1868
orðið. Þar er lýsing á hinni ný-
hygðu vörðu, hráðskemtilega rituð,
samtal tveggja sveitamanna, sem
koma inn i bæinn og hafa sjeð „snjó-
hvítan dýl bera við vesturloftið“
alta leið af hæðunum suður af Grím-
mannsfelli og ofan frá Fóelluvötn-
um:
„Skólcwarðcm þó þó“, sagði ann-
ar af 2 mönnum lausriðandi, á
skinnsokkum og með keðjubeisli og
króksvipu í hendi er hann stefndi
út frá nára sjer, er þeir komu ofan
cftir hæðunum milli Rauðavatns og
Árbæjar 29. þ. m. (sept.), —- „Skóla-
varðan laxi góður, ekki vel; sú
gamla, sem var vel stæðileg var rif-
in i grunn niður fyrir fám árum og
það fyrir ekki neitl; var bygð upp
aptr fyrir 200—300 rd. samskot, og
hrundi svo sjálf aldeilis órifin; það
hrun var ekki af manna höndum
gjört og kostaði ekki neitt, eins og
þú og hver maðr hefir getað lesið
í „Norðanfara“ lil mikils sóma fyr-
ir hann og fyrir höfuðstað landsins
— svo að jeg held þú vaðir reyk;
hver hefði kannske átt að slá þeim
Mósis-sprota á helluna, að þaðan
skyldi spretta upp slíkr almúraðr
og fágaðr kastali, er gnæfir yfir ský-
in? eða hvaða Jovis-almætti skyldi
hafa megnað því, að þessi altýgjaða
Mínerva stendr þarna áðr en nokk-
urn varði og þarsem ekki var annað
fyrir en sorgleg grjóthrúga ofaná
grjótnrð".
Ljósm. Ólafur Magm'isson.
í þessu sama hlaði er lýsing á
vörðunni. Ilún er ferstrend að utan
og jafnbol, hátt á 9. alin utanmáls,
en aðeins á 5. alin að innan, því að
veggirnir eru fullra 5 feta Jjykkir
neðst. Var hún tvær hæðir, slein-
stöpullinn, en J)ar ofan á handrið
og opið fyrir ofan það, uppi að þak-
inu, sem mun hafa verið með sama
sniði og enn er. Á annari hæð stein-
vörðunnar voru litlir gluggar til
norðurs og suður, með bogalagi
eins og dyrnar.
Gpnun skólavörðunnar var auglýst
á götunum morguninn 21. okt.
„Bæjarmenn söktu samt fund þenna
næsta dræmt og fjölinentu þar ekki
parið“, segir Þjóðólfur, „vegna þess
íið póstskipið var J)á í sem hörð-
ustum burtbúningi, og allir í önn-
um kafnir að afgreiða það. „Við
opnunina las formaður bæjarfull-
(rúanna, Hans A. Sivertsen upp brjef
landfógetans (er hefir einn gengist
fyrir því að skólavarðan cr endur-
• reist og bygð eins og hún er nú) til
bæjarfulltrúanna í Reykjavik og bið-
ur hann þar bæjarfulltrúana „að
taka að sjer skólavörðuna sem eign
bæjarins, uppbygða honum til prýð-
is og bæjarbúum til skemtunar". —
í brjefinu er sagt frá gangi málsins
og hruni liinnar fyrri byggingar árið
1866 til þeirrar byggingar hafði
safnast 176 rd. 72 sk. árin 1865—6,
en búið að lcosta til hennar 226 rd.
er hún hrundi.
Endurbyggingin kostaði -alls 1064
rd. 48 sk. og hafði M. Melchior stór-
kaupmaður i Khöfn gefið 300 dali
en ónefndur 180 dali en Árni Thor-
steinson sjálfur uppboðslaun sín. 59
rd. 3 sk. en auk Jiess hafði hann lagt
út til fyrirtækisins al'gang kostnað-
arins, nær 500 dali. Hve mikið af
|)ví hefir fengist endurgoldið með
samskotum er ekki kunnugt. En
nefnd var kosin til þess að ná hall-
anum saman með frjálsum samskot-
um.
l>essi varða stóð svo tengi i sama
horfi. En Jægar frá leið fúnaði timb-
urverkið, grindverk og stoðir á sýn-
ispallinum svo mjög, að varla J)ótti
manngengt þar uþþi, og bæjarbúar
sýndu l)ar af sjer óþverralega um-
gengni, svo að varðan l'ór að fá á
sig „óorð“ og straumurinn þangað
rjenaði stórum. Coghill, skotskur
kaupmaður, sem ilvaldi hjer löng-
um og keypti hesta og fje, gaf timb-
urverk ofan á steinvörðuna, þil að
neðanverðu með hlerum að ofan, i
stað hinna opnu grinda, og mun
varðan að ofan J)á hafa komist sem
næst í það horl', sem hún er enn i
dag.
. Sjálfsagt mundu margir Reykvík-
ingar kunna að segja þessa sögu
miklu lengri, en.hjer er gert. Og
væri þörf á, að þeir sem betur vita
og meira, og helst af eigin minni,
um þessa byggingu, sem Reykvik-
ingum J)ótti svo mikill sómi að á
sínum tíma, rituðu það og varð-
veittu frá glötun. Þeim mönnum,
sem muna endurbyggingu Skóla-
vörðunnar, l'ækkar nú óðum, en
væntanlega rifjasl eitthvað af J)essu
up]) fyrir þeim þegar hún fellur i'rá,
því að íslendingum hefir löngum
verið tamt að skril'a eftirmreli.
— Um það leyli sem Skólavarð-
an var endurreist var holtið kring-
um hana óbygt að kalla, en þjóð-
vegurinn niður í bæinn var lagður
yfir holtið sunnan við vörðuna. Var
hún þvi einskonar útvörður höfuð-
staðarins og lieilsaði aðkomuinönn-
um. Samkvæmt skipidagsáæ’tlun-
inni verður þess máske skamt að
bíða, að albygl verði í kringum
hana. Og þeir sem liarma vörðuna
mest, geta ekki sýnt henni meiri
sóma, en að skjóta saman þegar
batnar í ári og gera henni nýjan
„eftirmann" stærri og fegurri —
útsýnisturn inni á Öskjuhlíð — eða
jafnvel lengra undan, ef menn halda
að bærinn þenjist þangað.