Fálkinn - 17.12.1932, Page 29

F Á L K 1 N N
25
Ræktunarfjclaíi Norðurlands o
tr| ágarðurínn á Akurcyri
Eftir SI6URÐ SIGURÐSSON búnaðarmálastjóra
Akureyrarkaupstaður er að
mörgu ólíkur öðrum bæjum
hjer á landi. Lega bæjarins, við
botn Eyjafjarðar, á ströndinni
meðfram brekkunni og á Odd-
eyri, er einkennileg. Eyjafjörð-
ur nær sem kunnugt er langt
inn í land. Þar er skýlt og
hafstormar hafa þar eigi eins
mikil áhrif og víða annarsstað-
ar. Jarðvegur er þar góður. Ak-
ureyri á sjerstæða ræktunar-
sögu og það sem einkennir bæ-
inn mest er hinn þroskamikli
trjágróður, sem þar er víða og
hin víðlendu tún sem þar eru
i grend. Vjer ætlum oss eigi
að rita ræktunarsögu Akureyr-
ar, þótt það gæti verið lærdóms-
ríkt, en á nokkur atriði skal
minst.
í byrjun 19. aldarinnar
(1807) hófst jarðeplarækt á Ak-
ureyri. Norskur maður, Lever,
gerði þar ágætan jarðeplagarð
í óræktar gilhrekku, sem i
meira en hálfa öld var stærsti
jarðeplagarðurinn á landinu.
Aðrir fóru að þessu dæmi og
siðan hefir ætíð verið mest jarð-
eplarækt norðanlands á Akur-
eyri.
A fyrri liluta 19. aldar gróð-
ursettu þeir Skriðufeðgar nokk-
ur reynitrje á Akureyri. Þau
voru fram á 20. öld einhver
þroskamestu trje á landinu.
Um 1870—80 var byrjað að
rækta tún á Akureyri, hin fyrstu
á Oddeyri. Grútur var borinn
á sljettar eyrargrundir og lán-
aðist það vel. Um aldamótin
1900 fengust af túnum þessum
um 1000 héstar. Nú er töðuafl-
inn á Akureyri um 9000 hestar
árlega.
Árið 1899 var trjáræktunar-
stöðin stofnuð á Akureyri. Það
var aðallega fyrir tilhlutun Páls
amtmanns Briem. Tilgangurinn
með stofnun trjáræktarstöðvar-
innar var að sá trjáfræi og ala
upp trjáplöntur, sem þrifist gæti
hjer á landi. Þetta lánaðist vel,
næstum betur en menn höfðu
gert sjer vonir um. Eigi einung-
is á Akureyri, heldur og víða
lit um sveitir landsins, einkum
í Eyjafirði, eru gróðursett trje
frá ti-járæktarstöðinni á Akur-
eyri, og það er trjágróðurinn á
Akureyri, sem gefur bænum
sinn einkennilega og fagra svip.
í trjáræktarstöðinni á Akureyri
vaxa nú bjarkir 6,5 metra há-
ar, reynir 8 metra hár, greni
5 metra, lævirkjatrje 7 metra,
auk fjölda runna og annara
trjátegunda.
Ræktunarfjelag Norðurlandis
var stofnað 1903 á Hólum i
Hjaltadal. Aðal tilraunastöð fje-
lagsins var sett á Akureyri og
byrjað að undirbúa hana sama
ár. Verksvið tilraunastöðvar-
innar var víðtækt, þar átti að
gera tilraunir með alt sem að
jarðyrkju lýtur og að gagni
mætti koma hjer á landi.
Með Ræktunarfjelaginu er
vakin ný hreyfing áður óþekt
hjer á landi. Fjöldi manna á
Norðurlandi sameinast um að
mynda fjelagsskap, sem hefir
það markmið, að láta gera til-
raunir með alt sem að jarð-
yrkju lýtur og breiða út þekk-
ingu á öllu sem þar til heyrir.
Að þessu markmiði var unn-
ið ötullega á hinum fyrstu ár-
um Ræktunarfjelagsins. Fjelag-
ið naut tiltrúar og stuðnings,
eigi aðeins um alt Norðurland,
heldur og aðstoðar ríkisvaldsins
til sinna framkvæmda. Það var
sem eldlegur áhugi hefði gripið
alla aðstandendur fjelagsins,
sem af óeigingjörnum hyötum
unnu að viðgangi og vexti fje-
lagsskaparins. Enda mun vart
nokkur fjelagsskapur hjer á
landi hafa meiru áorkað um
skeið.
1. Tilraunir með ýmiskonar
jarðvinslutæki. Þetta voru
einkum hand- og hestaverk-
færi, sem voru útveguð
hetri og fullkomnari en áð-
ur hafði tíðkast.
2. Tilraunir með tilbúinn á-
burð, hinar fyrstu og við-
tækustu, sem þá höfðu ver-
ið gerðar hjer á landi.
3. Tilraunir með sáning af
grasfræi, sem lánaðist vel.
4. Ýmiskonar tilraunir með
garðrækt, ræktun kálteg-
unda og fleiri jurta.
5. Tilraunir með rófur og
jarðeplaafbrigði, hinar víð-
tækustu, sem enn hafa ver-
ið gerðar hjer á landi.
6. Tilraunum með trjárækt var
samtímis haldið áfram i
trjáræktarstöðinni og i að-
alstöð Ræktunarfjelagsins.
Allar þessar tilraunir báru
furðanlegan árangur, þótt þær
væru einfaldar og i raun og
veru eigi annað en undirbún-
Úr gróðrarstöS Ræktunarfjelags Norðurlands á Akureyri.
Sem sagt, Ræktunarfjelagið
hafði aðallega tvennskonar
slarfsemi með höndum. Annað
var að láta gera tilraunir með
jarðyrkju, hitt að veita öllum
þeim, sem þess æsktu leiðbein-
ingar með alt, sem að jarðyrkju
laut.
Tilraunastarfsemi Ræktunar-
fjelagsins fór aðallega fram í
tilraunastöð fjelagsins við Ak-
urayri, en að nokkru í smá-
stöðvum út um land. Trjárækt-
arstöðin var einnig undir um-
sjón Ræktunarfjelagsins.
1 tilraunastöðinni voru gerð-
ar margskonar tilraunir. Þar
byrjuðu fyrstu ræktunartilraun-
ir Norðulands, sem þvi má
segja að hafi verið brautryðj-
andi og beint ræktuninni inn á
nýjar lei(ðir. Það sem mesta
þýðingu hefir haft í þessum
efnum er einkum:
ingstilraunir til frekari rann-
sókna. Það lánaðist að nota til-
búinn áburð, með góðum ár-
angri. Menn fengu betri jarð-
yrkjuverkfæri en þeir böfðu
áður haft. Það heppnaðist að
búa til góðar grasfræsljettur.
\’ý rófna- og jarðeplaafbrigði
komu til sögunnar. Blómkál,
hvitkál og fleiri garðjurtir uxu
vel. Ivorn fjekkst fullþroskað af
byggi, höfrum og rúg. En mest
áberandi varð árangurinn með
trjáræktina, eigi aðeins reynir
og björk uxu vel, heldur jafn-
vel lævirkjatrje, greni og fura.
í nær 30 ár hafa flestar þessar
trjátegundir vaxið í tilrauna-
stöðinni á Akureyri, þolað þar
öll hretviðri og misjafna aðbúð.
Þetta sýnir hverjir möguleikar
eru fvrir trjárækt lijer á landi.
Akureyrarbúar hafa þegar frá
bvrjun fylgst með starfi trjá-
í æklarstöðvarinnar og Ræktun-
arfjelags Norðurlands með
miklum áhuga, og hagnýtt sjer
þá reynslu, sem unnist hefir,
til framkvæmda. Akureyrarbær
gaf land undir tilraunastöðvarn-
ar og sá um girðingu á trjá-
ræktarstöðinni. Fjöldi einstak-
linga í Akureyrai'bæ var í góðu
samstarfi við Ræktunarfjelagið.
Ivonurnar tóku það hlutverk
aðallega að gróðursetja í kring-
um húsin trjá- og blómagarða,
en þeim nægði það eigi, held-
ur komu þær einnig upp liinum
fagra skrúðgarði, sem liggur
uppi á brekkunni, sunnan við
gagnfræðaskólann.
Árangurinn af þessu starfi er
nú auðsær. Akureyri hefir hlut-
fcllslega flesta og fegursta trjá-
og blómagarða á landi hjer. Það
gefur bænum sinn yndislega
svip um sumarmánuðina, og
c-flir trú á ræktunarmöguleikun-
um. *
Um aldamótin var var byrjað
að rækta móa og mýrar fyrir
ofan Akureyrarbæ. Það er við-
áttumikið land. 1 fyrstu voru
blettirnir fáir og smáir, en þeir
hafa stækkað með ári hverju og
mynda nú samfeldar túnbreið-
ur, eigi aðeins fyrir ofan allan
bæinn, heldur og suður og norð-
ui fvrir hann (Glerárþorpið).
Margar spildurnar eiga einstakl-
ii'gar sem eru búsettir í bænum.
Aðrir hafa stofnað nýbýli, sum
þeirra (t. d. Jakobs Karlssonar)
taka fram öðrum nýbýlum, sem
stofnað hefir verið til hjer á
landi.
Síðan um aldamót hefir orð-
ið. mikil breyting á AkurejTÍ í
raéktanlegu tilliti. Um aldamót-
in voru ljclegir vegir um bæ-
inn. Vel ræktaðir jarðeplagarð-
ar í gilinu og brekkunni. Gömlu
reynitrjen og nýgræðingur á
einum tveim stöðum. Túnin á
Oddeyri, annars alt óræktað í
uámunda við bæinn. Nú eru
vegir ágætir, eigi aðeins um
bæinn, beldur veganet upp um
móa og mýrar og við það liggja
hin víðlendu tún. Við húsin eru
víða blóm- og trjágarðar.
Með ári hverju vex ræktunin,
það er tekið nýtt land til ræktun-
ar. Akureyrarbær á mikið land,
því stjórn bæjarins hefir verið
svo forsjál að kaupa jarðir þar
i grendinni og það meðan jarða-
verð var lágt. Ræktunito við
Akureyri er til fyrirmyndar fvr-
ir önnur þorp og bæi.
Við þetta hefir fjöldi manns
atvinnu.Fólkið hefir betra við-
urværi og tryggari afkomu fjár-
hagslega. Ræktunarstarfið og
húnaður sá er stundaður er í
sambandi við það, krefur um-
hugsunar og hirðusemi. Það
hroskar einstaklingana og styrk
ir trú þeirra á landinu og fram-
tiðarmöguleikunum.