Fréttablaðið - 14.11.2009, Síða 72

44 14. nóvember 2009 LAUGARDAGUR
L
ífið á landnámsöldinni hefur
alla tíð heillað Vilborgu Davíðs-
dóttur. Hún er þjóðfræðingur og
kann vel við sig á þessum fornu
slóðum, enda sameinast í þeim
sagan og ritlistin. „Það er margt
sem þarf að stúdera þegar maður skrifar
sögulegar skáldsögur. Alls konar smáatriði
sem maður þarf að þekkja og lauma inn í
frásögnina svo lítið beri á svo hún verði sem
eðlilegust. Mér hefur þótt gott að hugsa um
það sem Árni Bergmann segir í bókinni
sinni, Listinni að lesa. Að höfundar sögu-
legra skáldsagna byggi brú yfir aldirnar,
þegar vel takist til,“ segir Vilborg. Og henni
tekst vel til í nýjustu bók sinni, Auði. Þar
segir af landnámskonunni sem við þekkjum
öll nafnið á en vitum lítið annað um – Auði
djúpúðgu.
Ferðast um tímann
„Ætli það mætti ekki segja að ég hafi þurft
að safna kjarki,“ svarar Vilborg, spurð hvort
hana hafi lengi langað að ráðast í að skrifa
um mestu landnámskonu Íslands. Hún hafi
í reynd ekki lagt í það fyrr, enda séu Íslend-
ingasögurnar allt að því heilagar. „En fræinu
var sáð þegar ég las Landnámu í fyrsta
skipti, áður en ég skrifaði mína fyrstu bók,
Korku sögu fyrir sextán árum. Ef ég ætti að
svara því hvaða bók hefur haft mest áhrif á
mig er það Landnáma. Hún er full af örlaga-
sögum. Þarna er efni í þrjú hundruð síðna
verk í þremur línum. Það er magnað.”
Mikið afbragð annarra kvenna
Á bókakápu Auðar er rafperla. Innan í henni
fluga með þanda vængi. Engu líkara en hún
sé enn á flugi. Sú hefur flogið innan í trjá-
kvoðu fyrir tuttugu milljónum ára. Kápan
hefur tvenns konar skírskotun, segir Vil-
borg. Í miðborg Dyflinnar hefur fundist
fjöldi víkingagrafa og í þeim skartgripir úr
rafi frá Eystrasaltinu. Í sögunni fær Auður
rafperlumen í línfé frá manni sínum. „Lín-
féð var greiðsla fyrir að fara undir línið –
sambærilegt við morgungjöf í dag,“ útskýr-
ir Vilborg. Konan fékk líka heimanfylgju
frá föður sínum og brúðguminn greiddi
föðurnum brúðarverð, sem í þá daga hét
mundur. Seinni skírskotunin er sú, segir Vil-
borg, að rafið sem fangaði fluguna gerir á
sinn hátt það sem höfundar sögulegra skáld-
sagna keppa að; það sýnir eitthvað sem er
löngu horfið nákvæmlega eins og það var.
Auður kunni því illa að láta aðra halda um
stjórntauma lífs síns. Vilborg hefur góða
ástæðu fyrir því að lýsa henni sem sterkri
konu. „Auður var eina landnámskonan sem
fór fyrir sínum hópi, af öllum þeim 400 land-
námsmönnum sem nefndir eru á nafn í Land-
námu. Með henni komu tuttugu frjálsir karl-
menn og fimm af sjö barnabörnum hennar.
Í Laxdælu er henni lýst sem afbragði ann-
arra kvenna, og segir um brottför henn-
ar frá Skotlandi að önnur dæmi hafi ekki
þekkst um að einn kvenmaður hafi komist
brott úr þvílíkum ófriði með jafnmiklu fé og
föruneyti.“
Margt á huldu
Auðar er getið í Landnámu og í nokkrum
Íslendingasögum, til dæmis í Eyrbyggju og
Laxdælu, en lítið er vitað um líf hennar áður
en hún kom til Íslands. Hún var dóttir vík-
ingahöfðingjans Ketils flatnefs og Yngveld-
ar konu hans og ólst upp á Suðureyjum við
Skotland. Síðar giftist hún Ólafi hvíta Dyfl-
innarkonungi og flutti að öllum líkindum með
honum þangað.
Auður kemur ekki til Íslands fyrr en löngu
eftir að bók Vilborgar skilur við hana. Þegar
hún fréttir fall sonar síns, Þorsteins rauða,
Ólafs hvíta og föður síns, Ketils flatnefs,
lætur hún smíða skip í leynum í skógi og
heldur af stað til Íslands með öllu fólki sínu
sem eftir lifir. Skáldsagan gerist hins vegar
áður en til landnámsins kom.
Þessi fyrrverandi heimkynni Auðar og
fleiri forfeðra og -mæðra Íslendinga hafa
líka dregið Vilborgu að sér. „Stór hluti for-
feðra okkar og enn stærri hluti formæðra
kom frá Suðureyjum og Írlandi. Mig lang-
ar til að varpa ljósi á það úr hvaða heimi
þetta fólk kom. Hvaða lífi lifði það? Hvaða
hugmyndir komu þau með með sér og hvers
vegna fóru þau og lögðu í óvissuna yfir úthaf-
ið hingað norður? Þetta þykir mér svo spenn-
andi. Að skrifa um þennan tíma er mín leið
til að ferðast með tímavél.“
Um tíma bjó Vilborg sjálf með fjölskyldu
sinni í Edinborg, þar sem hún var í fram-
haldsnámi í þjóðfræði við Edinborgarháskóla.
„Ég lærði mikið um hinn yfirnáttúrulega
heim Skota, sem er um margt líkur okkar.
Þar er til dæmis allt krökkt af álfum og mar-
fólki. Umskiptingar þekkjast líka, þegar álf-
arnir taka börnin okkar fallegu og skilja eftir
litlu ljótu karlana sína í staðinn.“
Ófriður og grimmd
Níunda öldin var mikill ófriðartími á Bret-
landseyjum. Á Írlandi var gríðarlega fjöl-
mennt konungakerfi við lýði, sem skýrir ef
til vill hversu oft ambáttir sem víkingarnir
fluttu með sér hingað til lands voru sagðar
konungsdætur í Landnámu. Þessir konung-
ar, sem voru um hundrað talsins á sama tíma,
herjuðu stöðugt hverjir á aðra. Þarna sáu vík-
ingarnir sér leik á borði og stilltu sér með og
á móti konungunum eftir eigin hentisemi.
Mitt í þessum mikla ófriði er Auður gefin
Ólafi hvíta, fyrsta konungnum yfir Dyflinni.
Í sögunni hefur Auður nýlega tekið kristni
þegar hún giftist Ólafi, skírð af munkinum
Gilla. Vitað er að Auður var kristin þegar hún
kom til Íslands, en sagan um tilurð trúskipt-
anna er skáldskapur. „Mér fannst gaman að
láta þessa menningarheima mætast. Hvern-
ig var hægt að miðla boðskapi Krists, um
að bjóða hinn vangann og elska óvin sinn, á
tímum þegar allt gekk út á heiður og blóð-
hefnd? Sæmdin krafðist þess að hefnt væri
fyrir hvers konar óvirðingu.“ Trúskiptin og
vinskapur Auðar og munksins eiga eftir að
verða henni mikilvæg en um leið dýrkeypt,
svo ekki sé meira sagt.
Íslandssaga kvenna
Fyrri hluti sögunnar um Auði á sér stað á
Suðureyjum, áður en hún er gefin Ólafi hvíta.
Þar búa þær systurnar, mamman og amman
og sjá um búskapinn á meðan karlmennirnir
eru á Írlandi í víking. Þessi hluti Íslandssög-
unnar er að mestu leyti á huldu, enda hefst
hún við landnámið og þess utan „er sagan öll
skrifuð af körlum, fyrir karla og um karla“,
eins og Vilborg segir. „Það sem mér finnst
skemmtilegt er að sýna hvernig lífi þær lifðu.
Á meðan mennirnir börðust var margt að
gerast heima á bænum. Allt var heimafeng-
ið og allur búskapur sjálfsþurftarbúskapur.
Og konurnar háðu sína baráttu líka, þeirra
lífshætta var að ganga með og fæða börnin
jafnvel á hverju ári sem þær voru í barneign.
Þetta kallast líka á við mína æsku. Ég er sjó-
mannsdóttir, alin upp í Dýrafirði af sterkri
konu, get ég sagt þér,“ segir Vilborg og hlær.
„Þegar ég fæddist á sjöunda áratugnum fór
pabbi burt á síld fyrir austan á vorin og kom
aftur þegar vetraði. Við vorum fimm syst-
kini á sama aldrinum og mamma sá um allt á
meðan. Þannig hefur þetta gengið til stærstan
hluta sögunnar, allt þar til nýlega.“
Snúin niður í móana
Fleiri fjölskyldumeðlimir voru Vilborgu inn-
blástur í skrifunum. Í sögunni er sena þar
sem Auður tekst á við bróður sinn, Helga
bjólan. „Ég á fjóra bræður sjálf. Ég veit alveg
hvernig það er að vera snúin niður í móana,
með handleggina undir herðablöðin. Enginn
bræðra minna er reyndar búinn að hringja í
mig enn, en sá þekkir atvikið sem á það. Svo
á ég systur sem er þrettán árum yngri en ég,
sem heitir einmitt Auður, eftir Auði djúpúðgu
og Auði Vésteinsdóttur, annarri sterkri konu
sem sagt er frá í Gísla sögu Súrssonar, sem
gerist að hluta til í Dýrafirði.“
Ástina á bókmenntum og fornsögunum
segist Vilborg hafa fengið beint frá foreldr-
um sínum, enda tileinkar hún föður sínum
bókina um Auði. „Pabbi minn hefur sagt
að sé ekki til fyrir bók þá sé ekki til fyrir
brauði.“
Framhald …
Sögu Vilborgar lýkur löngu áður en Auður
deyr í brúðkaupsveislu sonarsonar síns á
Íslandi, þá háöldruð, eins og lýst er í Lax-
dælu. Það er ekki hægt að skilja við skáldkon-
una án þess að rukka hana um framhald. „Við
skulum segja að nóg sé af söguefninu enn,
sem ótækt er að láta fara til spillis,“ segir Vil-
borg dulúðug og gefur með því óljós fyrirheit
um fleiri sögur. Það má í það minnsta gera
ráð fyrir því að í huganum dvelji Vilborg á
níundu öldinni enn um sinn, áhugafólki um
Auði djúpúðgu og annað landnámsfólk til
ánægju.
Þurfti að safna kjarki fyrir Auði
Vilborg Davíðsdóttir hrærist á níundu öldinni samhliða þeirri 21. sem við hin lifum á. Í nýjustu bók hennar flettir hún hulunni
af einni merkustu landnámskonu Íslands – Auði djúpúðgu. Í samtali við Hólmfríði Helgu Sigurðardóttur segist Vilborg lengi hafa
langað til að skrifa um Auði. Íslendingasögurnar séu hins vegar heilög rit. Hún hafi því þurft sextán ár til að safna kjarki.
BYGGIR BRÝR MILLI ALDA Sá hluti Íslandssögunnar sem snýr að lífi kvenna á landnámsöld er að mestu leyti á huldu, enda er hún skrifuð af körlum, fyrir karla og um karla. Vilborg varpar upp mynd af því hvernig lífi
konurnar lifðu á þessum tíma. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA