Vikan - 17.12.1964, Side 20

• • • •
VERDUR
GEYSIR
VAKINN
TIL
LIFSINS?
Sigurður Hallsson, verkfræðingur, stjórnaði öllum tilraun-
um og gerði nókvæmar athuganir um leið. Hér stendur
hann og horfir brosandi ó þegar biaðamaður VIKUNNAR
er að reyna að halda lífinu í dælunni.
Þegar upp á hólinn kemur, sér ofan í skálina, sem venjulega er full af sjóðandi
vatni — nema þegar hverinn er nýbúinn að gjósa. Skálin er keilumynduð eða eins og
trekt í laginu, 17,5 metrar í þvermál efst, en rúmum meter neðar er op strokksins í
miðri skálinni um 5 metrar í þvermál, en snarmjókkar niður í 3 metra og á um 7
metra dýpi undir vatnsyfirborði er þrenging eða sprunga, sem víkkar aftur skyndilega
í um 3—4 metra strokk, sem er nær jafnvíður niður í finnanlegan botn. Lauslegar
áætlanir sýna að vatnsmagnið sem strokkurinn inniheldur og skálin, þegar hún er
full upp að brún, sé tæplega 300 tonn, en um 140 tonn þegar venjulegt vatnsyfir-
borð er í skálinni, þ.e.a.s. þegar rennan, sem höggvin var í skálina forðum, er opin.
Það sem hefur tekizt að mæla af aðalstrokk Geysis er 20 metrar á dýpt, mælt frá
vatnsyfirborði.
Hitamælingar hafa sýnt að hitinn er mestur við botn strokksins, og hefur mælzt
þar mestur 126,6 stig, en það vatn mun hafa stigið upp af 1—2 km. dýpi. Stöfcjugt
rennsli er inn í hverinn að neðan, og nemur það um 3 lítrum á sekúndu. A 10 metra
dýpr er hitinn að jafnaði undir 121 stigi og á yfirborðinu 80—90 stig. Hitinn er því
alls staðar aðeins undir suðumarki vatns, því á 20 metra dýpi er suðumark þess 134
stig, á 10 m 121, en 100 stig á yfirborði við venjulega loftþyngd, eins og kunnugt er.
Stöðugur hringstraumur er ávallt í hvernum, því heita vatnið frá botni leitar upp,
vegna þess að það er léttara en kaldara vatnið, en kalda vatnið að ofan leitar um
leið niður í strokkinn. Vatnið niðri í strokknum kólnar því við blöndun yfirborðsvatns-
ins, og því meir, sem kaldara er í veðri.
Vísindamenn eru sammála um það, að ástæðan fyrir gosi í Geysi, sé skyndileg suða
vatnsins niðri í strokknum, sem myndi þrýsting er nægi til þess að þeyta vatninu í
skálinni í burtu og opna leið fyrir gufugosi á eftir.
Slík skyndisuða verður með þeim hætti, að heitar vatnsgusur frá botni ná að þeytast
það hátt upp í strokkinn án þess að kólna, að þar sé komið yfir suðumark vatns á
því dýpi. Slíkt nefna þeir sprengisuðu, því suðan verður svo snögg og svo mikið afl
losnar úr læðingi, að nokkurskonar sprenging verður í vatninu. Þessi sprenging þarf að
vera nógu öflug til að þeyta miklum hluta kaldara vatnsins í skálinni í burtu, og
minnka þannig kælinguna í strokknum, um leið og þungi skálarvatnsins hverfur. Jafn-
skjótt og þrýstingnum er létt af vatninu niðri í strokknum, lækkar suðumark vatnsins
þar, þótt hitastig vatnsins sé hið sama, en þá myndast enn öflugri og stöðug sprengi-
suða, sem veldur áframhaldandi og vaxandi gosi, þar til allt vatnsmagnið í strokkn-
um er þorrið. .
Við athugun á þessum skýringum vísindamannanna á eðli gosa í Geysi, kemur í
Ijós að vatnið í skálinni sjálfri sýnist hafa mikil áhrif á það hvort slík sprengisuða
getur orðið niðri í strokknum eða ekki. Eins og áður er tekið fram, er stöðug hringrás
20
VIKAN 51. tbl.