Vikan - 05.02.1970, Blaðsíða 45

angri Jörundar hingað upp,
og blaðaskrifum misjafnlega
áreiðanlegum. Þau taka þetta
fram í byrjun og það með, að
enginn skuli treysta því að þau
segi þarna heilagan sannleikann,
þar sem bæði sjómenn og blöð
séu hæpnar heimildir. Þetta gef-
ur manni alveg frjálsar hendur,
hvernig ævintýrið er spunnið.
Það er ekkert sem bannar að
skapaðar séu persónur eða upp-
hugsaðir atburðir og atburðarás
og sett saman það sem á vondu
máli hérlendis er kallað plott;
það er hægt að upphugsa það og
það gerðist af sjálfu sér strax
og ég fór að vinna þetta. Nú,
maður hafði hugsað sér lög-
in á þessum stað og þessum —
ég eiginlega get ekki fullyrt
reyndar að söngvarnir hafi allt-
af verið tilbúnir á undan textan-
um í kringum þá, en svo mikið
er víst að ég byrja ekki á verk-
inu fyrir alvöru, fyrr en allir
textar eru komnir við öll lög.
- Hér er þá um að ræða
nokkuð sérstætt leikritsform.
Raunar er það ekki leikrit,
sem gerist á pallinum, heldur er
það söngur og frásögn; það er
ballaði, ballad eins og það er
kallað á ensku. Það merkir í raun
og veru ekki hvað sem er í þjóð-
lögum. Ballaði er ekki ekta nema
hann segi sögu. Það er alltaf
söguþráður í ekta ballaða. Og ég
vík nú frá því þarna víða og
fylli stundum upp með hugleið-
ingum og fleiru. En hugmyndin
er sú að sönghópurinn sé þarna
að syngja einn langan ballaða um
Jörund konung uppi á Islandi,
þótt lögin séu að vísu mörg. Og
ég kalla hann konung og geri
hann að konungi þótt hann gerði
það aldrei sjálfur. Við köllum
hann hundadagakóng, en það eru
annarra manna dylgjur, að hann
hafi litið á sig sem kóng. Menn
þykjast finna það í orðalagi hans,
þegar hann er farinn að segja
Vér og svoleiðis og í ávarpinu
exellensi sem líka kemur fyrir
og ég nota þarna. En aldrei verð-
ur það held ég á hann sannað
að hann héldi sig sem kóng, sízt
hversdagslega.
Meðan við Jónas röbbum sam-
an fremst í myrkvuðum salnum
er verið að fara yfir eitt atriði
leiksins á sviðinu. Það leynir sér
ekki að leikararnir hafa sjálfir
gaman af verkinu og það er þeg-
ar komið mikið fjör í æfinguna.
Pétur Einarsson, sem leikur sjó-
ræningjann Charlie Brown, stýri-
mann Jörundar, brillerar. Hann
óskapast yfir þeim eymdarrassi,
sem þeir séu komnir í, þar sem
ekki er einu sinni til ein einasta
brúkhæf kanóna til landvarna.
Svo kemur Steindór Hjörleifs-
son inn á sviðið í hlutverki greifa
og gúvernörs, belgir sig og öskr-
ar heimskulega eins og danskar
yfirvaldsfígúrur lærðu að gera af
þýðverskum yfirlægjum sínum.
Þeir Jörundur heyja einvígi sem
lýkur með sigri innrásarmanns-
ins. Charlie Brown vill ólmur
hengja gúvernörinn, en Jörund-
ur bannar öll ofbeldisverk, þótt
enginn geti nú efast um vald
hans til þess háttar aðgerða.
Hann Jörundur fann nú að fótum
sér lagt
það fólk, sem hann oft hafði
þráð;
hann fann hann gat heingt það —
í fám orðum sagt:
hann fann hann var kóngur af
náð.
Svo kvað Þorsteinn. En Jörund-
ur mátti fljótlega sanna að mildi
hans var ekki metin að verðleik-
um:
Því Inn-Nesin gátu ekki unað við
slíkt,
jafn agalaust dýr eins og hann.
í sjö vikur heilar hann hafði nú
ríkt,
en hýtt? Ekki einn einasta mann!
Hann var hjartagóður hann
Jörundur, eins og Jónas raunar
leggur áherzlu á, og vissulega
miklu meiri merkismaður en
hann hefur lengstum verið hald-
inn hérlendis. Hann var mæltur
á fjölda tungumála, vel rit-
fær og naut vegs og auð-
sældar sem njósnari í þjónustu
Bretaveldis, hafandi sem slíkur
traust sjálfs Castlereaghs lávarð-
ar, sem þá var utanríkisráðherra
Breta og einn af öflugustu leið-
togum þeirra í stríðinu gegn
Napóleóni. Fullyrt er að Jörund-
ur, þótt hann berðist gegn keis-
ara þessum, hafi samt sem áður
verið allsnortinn af honum og
histórískri móður hans, stjórnar-
byltingunni frönsku. Og það er
vel leyfilegt að ímynda sér að
hann hafi öðrum þræði skynjað
sig sem boðbera nýrrar, frels-
andi aldar fyrir eyjuna lengst í
norðurvegi, er hann lýsti sig
hæstbjóðanda hennar til sjós og
lands.
— Það er lítið um kvenhlut-
verk í leikritinu?
— Fyrir utan stúlkuna í söng-
grúppunni, sem Edda Þórarins-
dóttir leikur, eru kvenhlutverk-
in raunar aðeins tvö, annað
þeirra stúlkan Dala-Vala, leikin
af Helgu Jónsdóttur. Hún hefur
bústað í tugthúsinu ásamt barni
sínu ungu, en unnusta hennar
hefur gúvernörinn dæmt á
Brimarhólm. Dala-Vala talar
ekki á sviðinu frekar en aðrir
íslendingar, sem fram koma í
leikritinu að Stúdíósusi undan-
teknum, sem er eini maðurinn á
landinu sem kann ensku. En Jör-
undur kóngur vill henni vel og
þar kemur að hann fær hana
til að syngja, gagnstætt öllum
rökum og líkum, því að áður
hafði verið fullvrt af sérfróðum
að íslendingar syngju aldrei. Eg
ætla að vona að þetta skiljist
réttilega.
— Hefurðu tekið eitthvað úr
upprunalegu textunum við lög-
in?
Verkir, þreyta í baki ?
DOSI beltin hafa eytt
þrautum margra.
Reynið þau.
NEMEDIAKF.
LAUFÁSVEGI 12 - Sjmi 16510
— Nei, mínir textar eru
óbundnir þeim upprunalegu, ég
hef gert þá að öllu leyti til sam-
ræmis við verkið. Sums staðar
örlar þó á skyldleika við upp-
runalegu textana. Þá má líka
benda á að í ýmsum textum eins
og vögguvísunni má finna skyld-
leika við gamlan og nýjan kveð-
skap íslenzkan. Ef einhver segir
að ég sé þar að stela, þá er það
ekki rétt, því að ég tek þetta
traustataki og kannast við það.
Þetta er ailt með ráðum gert.
Þegar verið er að syngja til dæm-
is írskan vöggusöng, þá er um
að gera að skírskota til einhverra
þeirra hluta. sem við þekkjum,
eða orða sem við þekkjum gegn-
umgangandi í vögguvísnasöng ís-
lenzkum, til að færa þetta nær
okkur.
Frá Iðnó verðum við Jónasi
samferða vestur í bæ, en þar býr
hann ásamt konu sinni, Guðrúnu
Jónsdóttur, yfir þingtímann, en
annars eru þau að sjálfsögðu bú-
sett uppi í Reykholti. Þar höld-
um við rabbinu áfram yfir kaffi-
bolla og komast nú til tals vinnu-
aðferðir Jónasar sem rithöfund-
ar.
— Þetta hefur lengstaf verið
sumarvinna hjá mér, segir Jón-
as, — stundað jafnframt kennslu.
Og ég skrifa úti, svo fremi veður
leyfi. Ég bvrjaði á því í Hafnar-
firði, kom mér þá fyrir í skjóli
á góðum stað í hraunbolla eða
laut, hélt mér nú eiginlega við
sama staðinn allt sumarið út. Eg
skrifa ekki á ritvél — hreinskrifa
á ritvél jú — en uppkast allt
geri ég með penna. Og ég er nú
illa skrifandi og erfitt að lesa
það sem ég skrifa jafnvel sitj-
andi við borð, hvað þá þegar það
er gert útafliggjandi. Svo þessi
handrit eru alveg ólæsileg öllu
öðru fólki en mér.
Og þegar búið er að skrifa
heila bók svona og eftir er að
hreinskrifa hana alveg, þá er
ekki laust við að setji að mér
áhyggjur um að þetta gæti allt
farið forgörðum, ef ég dytti nú
niður dauður allt í einu, og eng-
inn kæmist fram úr þessu. En
þetta hefur aukizt eftir að ég
kom í Reykholt, það er ekki eins
og í Hafnarfirði að ég skrifi
utanhúss aðeins í sólskini, held-
ur geri ég það líka í Reykholti
þótt sólin skíni ekki, það er að
segja svo framarlega sem ekki
rignir. Og ég hef þarna alveg
ljómandi góðan stað í skógrækt-
argirðingu, Eggertsflöt, fimm —
sex mínútna gang fyrir vestan
húsið, sem ég bý í; þetta er skóg-
ræktargirðing sem Ungmennafé-
lag Reykdæla helgaði sér upp-
haflega. Og þarna var plantað
trjám fyrir kannski tuttugu —
þrjátíu árum, aðallega birki, og
svo hefur ágætt fólk sinnt um
þetta eitthvað á hverju ári, og
plantað í þetta líka blómum, svo
að þetta er orðinn hinn fegursti
lundur. Það er notalegt að sitja
þarna og skjól gott undir trján-
um, sem orðin eru allstór. Og
þar er ég sem sé hvernig sem
viðrar svo framarlega sem ekki
rignir. Annars þarf ég ekki að
kvarta yfir því að ég fái ekki
aðstöðu til að skrifa í Reykholti
þótt hann rigni, því að Vilhjálm-
ur skólastjóri hefur leyft mér
að vera þarna í lítilli kompu
niðri í kjallara, þar sem ég samdi
nú reyndar Jörund mest, því að
þetta var alveg voðalegt rign-
ingarsumar.
— Er ekki erfitt að vinna hug-
verk svo niðurgrafinn?
— Ekki fannst mér það. Það
var að mörgu leyti gott að vera
niðri i kjallara, þar sem enginn
tók eftir manni. Einn galli var
þó sá, að túristarnir sem fara til
að glápa á Snorralaug arka allir
framhjá glugganum. Af þessu
verður svolítið ónæði, og ef
maður er ekki í almennilegu
stuði að skrifa, þá getur þetta
truflað. Ekki hvað sízt þegar
landar eru á ferðinni, með ýmiss
konar athugasemdir, sem eru
þeim mun hálfvitalegri sem þeir
eru nákomnari Snorra Sturlu-
syni en annað fólk sem þarna
kemur. Hvað þetta snertir finn-
ur maður stóran mun á íslenzk-
um túristum og Svíum og Norð-
mönnum. og þá fyrst og fremst
þeim síðarnefndu. Þeir eru þarna
komnir pílagrímsför, nálgast
þetta hægt og settlega. Eg hef
stundum verið fenginn til að
fara að lauginni og rabba svo-
lítið við þá, og mér er eiður sær
að ég hef oftar en einu sinni
séð tár í augunum á þeim, með-
an þeir stóðu þarna. Landar mín-
ir sumir sýna hins vegar af sér
fremur hvimleiða framkomu;
maður sér þá æða framhjá með
myndavélarnar tilbúnar og eru
svo komnir eins og skot aftur.
Þeir koma þangað ekki sem píla-
grímar, ég veit eiginlega ekki í
hvaða tilgangi.
f sambandi við þessar skriftir
utanhúss kynnist maður náttúr-
unni á vissan hátt, eða vissri hlið
6. tbi. VIKAN 45