Vikan - 06.01.1972, Blaðsíða 39

blátt áfram höggin í klett^vegg
í djúpri dalsskoru allskammt
frá Gori. Þarna vorum við
snögglega komnir beint úr
heimi nútímamans og inn á vit
fornaldar. Fjárhirðar og hjarð-
ir þeirra hefðu vel getað verið
frá dögum einhvers annars Jó- (
sefs. Og erfitt mundi að trúa
því, að heimspekigreinar
kenndar við Marx, hvað þá
nokkur kommúnistísk rökfræði
hefði náð fótfestu í svo klett-
óttu landslagi, snauðu af öllum
nýtízku verkfærum utan vél-
plógum.
í þessum heimi var allflest
óbreytt frá þeim dögum er
hinn ungi Jósef Djugashvili
hélt ásamt nokkrum æsku-
mönnum frá Gori yfir fjalla-
stígana og allt til steinhellanna
við Virki guðs, þar sem þeir
ristu nöfn sín, líkt og kynslóðir
æskumanna höfðu gert á undan
þeim. Eins og víðar í Georgíu
var hér helgisögnin og ævin-
týrið samanfléttað frá ómuna-
tíð, frá tímum, þegar Uplis
Tsikhe hafði verið höfuðborg
hins forna keisaradæmis, Georg-
iu, áður en tók við alger fá-
tækt, afturför og fáfræði, þessi
jarðvegur, sem hinn ungi
Djugashvili hafði vaxið upp í.
Að viðbættri skefjalausri met-
orðagirnd, móður, staðfesti
sjálfs hans, viðkvæmi hans fyr-
ir sjálfum sér, sviksemi og
rangsleitni, má sjá fyrir sér
hinn stálharða mann, sem fram-
tíðin átti eftir að leiða í ljós.
Hann hafði verið smávaxinn,
drengurinn, og var lítill vexti
sem fulltíða maður — varla
fyrsti né heldur síðastur smá-
vaxinna manna frá niðurníddu
ríki, sem komið hefur heimin-
um til að nötra fyrir sér.
Samt virtist þó enn einhvers
vant í myndinni. Einhverra
undirstöðuefna, smáneista eða
gjöranda, er leitt gæti hann
fram, minnsta drenginn í sínum
bekk, námgjarnan æskumann,
efnilega prestaskólanemann,
hið vaknandi ljóðskáld og at-
orkusama verkalýðssinnann.
Eitthvað, sem greindi hann al-
gerlega frá öðrum, umbreytti
sveitapiltinum, viðvaningnum í
risa, sem fótumtróð líf og örlög
milljóna.
Hvar mundi ég finna þetta,
sem á vantaði? Ekki vissi ég
það, vissi naumast, hvers ég
var að leita, jafnvel ekki þá er
það var fundið. Fyrst löngu
seinna rann það upp fyf'ir öiér,
hvað ég í raun réttri hdfði
fundið.
Líkt og margar uppgötvanir
var þetta hálfgerð hending. Áð-
ur en ég kom til borgarinnar
Tiflis, hafði ég oft heyrt talað
um georgískan leikara, mjög
eftirtektarverðan. Nafn hane
var Akay Horava, og var hann
af mörgum talinn einhver ágæt-
astur rússneskra leikara, ef ekki
allra leikara heimsins.
Ótelló var almennt talið
frægasta leikhlutverk Horava.
Mér fannst þó hugmyndin ein
saman, að Georgíumenn væru
yfirhöfuð að leika Shakespeare
bera svolítinn keim að rúss-
neskri frekju. Rússar voru sem
sagt alls staðar að halda því á
loft, að engir kynnu betur að
skilja enska skáldmæringinn en
þeir. Þeir voru jafnvel byrjað-
ir að staðhæfa að Shakespeare
væri „Rússi að nafninu undan-
skildu". Ég var því töluvert
vantrúaður með sjálfum mér
kvöldið það arna í Rustaveli-
leikhúsinu, sem ég sat og horfði
á Horava í hlutverki Ótellós.
Samt átti kvöldið eftir að verða
mér einhver eftirminnilegasta
reynsla ævinnar í leikhúsi.
Horava var maður mikill vexti,
röddin hvell sem bjalla, augun
sem í veiðihauki, vöxturinn
ski'lmingamanns. Hann mælti á
tungu Georgíumanna, í henni
skildi ég ekki orð, en hann hefði
alveg eins getað talað Urdu
eða Eskimóamál. Það gerði eng-
an mun. Fimm mínútum eftir
að hann stikaði inn á sviðið,
var hann Ótelló. ekki aðeins í
vitund minni, og ekki var það
mikilvægast fyrir mig. Hann
var Ótelló í vitund hvers ein-
asta Georgíumanns þetta kvöld,
en í leikhúsinu var hvert sæti
skipað. Samt hafði Horava
leikið hlutverkið óteljandi
sinnum siðustu fimmtán árin.
Ég fann að ég varð hugum-
hrifinn, á þann hátt sem sjald-
an eða aldrei hafði hent mig í
leikhúsi. Ég jann í sjálfum mér
tortryggni Ótellós og afbrýði,
og hið óumflýjanlega í harm-
sögulegum örlögum hans. Þetta
og ekkert annað var nú að
gerast í leikhúsinu fyrir aug-
um mér. Hér var bara ekki leik-
hús lengur, heldur lífssviðið
sjálft.
Þetta hafði gerzt á svo snögg-
an og svo eðlilegan hátt, að ég
fékk varla tóm til að átta mig
á því. Fyrst löngu seinna, er
ég tók að virða þennan við-
burð fyrir mér, skildist mér,
hvað gerzt hafði, þegar Horava
gekk inn á sviðið. Og ég skildi
um leið, að það var ekki að-
eins framganga og frábær túlk-
ub anfcRs leikara, sem ég hafði
orðið sjónarvottur að. Þáð voru
tilfinningaviðbrögð stórbrotins
áhorfendahóps.
Ég hafði ekki séð Horava
leika Ótelló í Moskvu. En ekki
fæ ég trúað því, að það gæti
nokkurn tima orðiö' samsvar-
andi. Vegna þess áð í Tiflis
er hann ekki að leika Shake-
speare, ekki sögulegan leik frá
sautjándu öld, ekki heldur
klassískt enskt leikrit þýtt á
tungu Georgíumanna. — Held-
ur lífið sjálft. Georgískt líf. —
Það var blóð og harmar þessa
fjallalands, það var andi Georg-
iu, jafngamall og nýr landinu
eins og blóðrautt aftanskinið að
baki íjallanna þar, raunveru-
legt sem rýtingur í konubrjósti
eða reiðmaður hjúpaður kufli
og þeysandi eftir fjallaslóðan-
um. Hér var ekkert framandi
né frábrugðið.
Sérhver georgískur leikhús-
gestur varð þetta kvöld gripinn
sömu kenndum og fylltu brjóst
Ótellós, fann eins og hann tor-
tryggnina, í fyrstu sem örfina
nálstungu, en síðan læsast um
sig líkt eitri, svo skjótt að fórn-
arlambið verður oft í senn undr-
andi og varnarlaust líkt og
hann. Síðan hefst vonlaus bar-
áttan við að hrinda af sér brjál-
æðinu, ósigurinn, uppgjöfin
andspænis kvöl og ástríðu af-
brýðinnar, eldur í blóði, and-
köf eftir því sem eitrið magn-
ast.
Þannig varð mér hugsað um
þennan viðburð, en ekki aðeins
sem spennandi kvöldstund í
leikhúsi. Vissulega var kvöldið
það, par excellence, kvöld sem
hafði á mann æsandi áhrif.
Vegna þess að hvert sem mér
varð litið yfir áhorfendahópinn,
sá ég alls staðar — í þjökuðum
augum, blóðinu, hamrandi inn-
an við gagnaugun, á krepptum
hnefunum — ástríður Ótellós
rísandi sem öldur hærra og
hærra.
Allra snöggvast greip mig
ótti, þegar ég skimaði í kring-
um mig og sá öll þessi ströngu,
starandi augu, sem hvorki sáu
Desdemónu né heldur Ótelló
fyrir sér á sviðinu, heldur guð
má vita hvers konar svikabrögð
vina eða óvina, vélabrögð eig-
inkvenna eða heitmeyja í stað
þess, sem léikararnir voru í
raun réttri að sýna.
Ég yfirgaf leikhúsið örþreytt-
ur og lémagna. í fyrsta skipti
á ævinni hafði mér skilizt, hvað
tortryggni í raun réttri er,
hverju afbrýðin getur valdið
körlum og konum, þótt á ytra
borði kunni þau að virðast glöð,
áhyggjulaus og rómantísk.
Það leið alllangur tími, þar
til ég gat notfært mér þetta,
sem ég hafði orðið vísari um,
varðandi þjóðareðli Georgxu-
manna. En þegar loks kom «ð
þeirri stund, varpaði hún ein-
kennilegu og jafnframt hvik-
ulu ljósi yfir margbrotna og
flókna atburði, sem þá þegar
sendu út frá sér birtu, er minnti
á fosfór eða maurildi.
Ég á hér að sjálfsögðu við þá
skelfilegu atburði og skugga-
legu, sem hlutu nafngiftina
læknasamsærið. Mér kom það
þá svo fyrir sjónir, sem stutt
ferð mín austur til Georgíu
Íiefði lagt upp í hendur mér
alla þá lykla, sem ég þurfti á
að halda til þess að fá skilið
flókna og margbrotna skaphöfn
mannsins, sem heiminum varð
kunnur undir nafninu Jósef
Stalin. Mannsins, sem vel hefði
mátt, nema fyrir örlagaríka til-
viljun, varðveitast innan
spjalda sögunnar sem róman-
tískt ljóðskáld, eða kannski sem
stjörnuprýddur riddari Virkis
guðs. ☆
NORNAN0TT
Framhald af bls. 10.
Hún hugsar venjulega aðeins
um sjálfa sig.
Helen sagði honum nú allt,
hvað þessi handstelling j^ýddi,
sagði honum frá krossinum, sem
hafði verið brotinn niður, lýsti
hinni óhugnanlegu fylkingu og
altarinu með svörtu kertunum.
— Þau halda svartar messur
í kapellunni þinni og það er
líka annar staður sem þau hafa
til að athafna sig!
Hún lýsti fórnarstallinum,
troðningunum í kringum hann.
— Það er sennilegt að þau haldi
sig þar, þegar þú ert heima og
þau þora ekki að nota kapeH-
una.
Hann hlustaði, í fyrstu van-
trúaður, síðan með viðbjóði og
þegar hún kom að atburðunum
við kapelluna, stóð hann reiði-
lega á fætur og æddi fram og
aftur um gólfið. Reiði hans ró-
aði hana, nú var hann búmn
að taka málið í sínar hendur,
það var greinilegt og þá var
honum trúandi til að ganga
hreint til verks.
— Ó, Charles, mikið er ég
glöð yfir því að þú skulir vera
kominn heim! sagði hún með
titrandi rödd.
Hann gekk til hennar, beygði
sig yfir hana og tók um andlit
hennar með báðum höndum. —
Helen mín litla, ég er leiður
yfir því að þú skulir hafa orðið
fyrir þessu. Já, einmitt þú ...
1. TBL. VIKAN 39