Vikan - 06.01.1972, Blaðsíða 43

„Ég geng ekki til hennar,
heldur þú.“
„Ég?“
„Já, við vorum að ræða um,
hvernig væri hægt að koma
þér til hennar án þess þú vissir.
Ég vildi ekki, að þú gengir til
karlmanns, vegna þess að kon-
ur verða svo oft ástfangnar af
sálfræðingum sínum, þetta er
þýðingin á athugasemd minni,
auðvitað, þú hefðir ekki fallið
fyrir Mary, svo að ...“
„En má ég spyrja þig að einu?
Hvers vegna hélztu, að ég þyrfti
sálfræðing af hvoru kyninu sem
hann væri nú?“
Hann varð á litinn eins og til-
eyga rækjan, sem var nýfarin
út undir snoturri höku Mary
Athelwaite.
„Ja, mamma sagði mér, að
það væri hræðilega rangt af
mér að særa tilfinningar þínar.
Hún sagði, að eftir giftinguna
gæti ég reynt að bæta smekk
þinn, en ef mér mistækist, nú,
þá yrði ég að sætta mig við,
hérna, ég á við, en smekkur er
bara smekksatriði, er það
ekki?“ sagði hann og guggnaði
undan augnaráði mínu og
svolgraði í sig kampavínið. „Og
svo hugsaði ég, að kannski gæti
Mary lagfært þig, ég á við,
kennt þér að meta betri hluti
eða a.m.k. fundið, hvers vegna
þú ert svona.“
Ég stóð á öndinni. „Þú gafst
mér skrípabrúðu, skrípabrúðu
með andstyggilegt glott, sem er
að stökkva yfir prjóninn sinn
finningar þínar, bar ég hana, ég
og til þess að særa ekki til-
bar hana á módelkjólnum mín-
um, ég bar hana...“ og svo
barst ég í grát.
„En, ástin mín,“ kallaði hann
upp yfir sig.“ Ég gaf þér hana
ekki. Ég gaf Pepítu hana, og
hún skildi hana eftir á borðinu
til að sýna þré hana. Þegar hún
kom að þér með hana í kjóln-
um, hafði hún ekki brjóst í sér
til að segja þér, að hún ætti
hana, og þegar ég kom og sá,
að þú varst svona hrifin af
henni, ja, mamma sagði, að ef
þetta væri þinn smekkur, þá ..“
Við eigum plastbangsann
ennþá. Við gátum ekki fengið
af okkur að farga honum.
☆
LEIKHOS
LEIKARANNA
Framhald af bls. 25.
þau talsvert fyrirlitin, en þó
eru þarna innanum verk, sem
gædd eru talsverðum þokka og
hafa kosti sem leiksviðsverk.
— Eins og Ævintýri á göngu-
för?
— Ævintýrið er náttúrlega
ágætasta dæmið um þetta, og
hefur einhverra hluta vegna
orðið samgróið sögu þessa leik-
húss, meira en flest önnur er-
lend leikrit. Það var leikið strax
á fyrsta leikárinu, og hefur síð-
an skotið upp kollinum svona á
tíu ára fresti, rétt eins og þessi
fáu sígildu íslensku verk, sem
við eigum. Nú, það þarf ekki
að lýsa kostum Ævintýrsins;
það er afskaplega elskulegt og
skemmtilegt leikhúsverk.
— Og voru þessir dönsku
smámunir látnir duga lengi?
— Nei, ekki er hægt að segja
það. Brátt kom í ljós að þessi
leikflokkur ætlaði sér meiri
hlut, viidi fara að fást við verk-
efni sem gerðu aðrar kröfur og
meiri kröfur. Raunsæisstefnan
átti verulegan þátt í þessu, en
hún hafði þá náð miklum tök-
um í bókmenntum og listum
erlendis. Einar Hjörleifsson
Kvaran kemur hingað sem leið-
beinandi, eins og það var kall-
að þá, strax á öðru leikári.
Fyrsta leikárið var Indriði Ein-
arsson leiðbeinandi, og á öðru
leikári tekur Einar Kvaran við.
Hann hafði verið einn af Verð-
andi-mönnum, sem kynntu
raunsæisstefnuna fyrir fslend-
ingum; það er þessvegna ekki
að undra, þótt hann reyni að
þoka verkefnavalinu eitthvað í
þá átt. Og hann hefur góða
stuðningsmenn, eins og Bjarna
frá Vogi, sem þýðir þýsk leikrit
af þessu tagi, meðal annars eft-
ir Sudermann, þannig að farið
er að fást við annarskonar veru-
leika en hafði lýst sér í þessum
dönsku leikjum.
Upp úr þessu fara verkefnin
að verða veigameiri; meðal ann-
ars er farið að sýna tískuskáld,
lýst stórborgarlífi, bæði frá
London og eins þýsk verk,
frönsk einnig, og síðast en ekki
síst er farið að glíma við Ibsen.
Og enda Björnson líka. Og það
er ekki seinna en 1904—5, að á
einu og sama leikárinu eru sýnd
leikrit eftir Hall Caine, sem
heitir John Storm og varð tals-
verður suksess; Brúðuheimili'
Ibsens, Jeppi á Fjalli og fleiri.
Verkefnavalið er sem sagt orð-
ið talsvert kröfuhart.
— Hvað um íslenska leikrit-
un á þessum árum?
— Það er það sem helst
skortir á: að í hana komi veru-
legur kippur. Það er ekki fyrr
en um 1907, sem fer að bera
verulega mikið á íslenskum
verkefnum. Ef við köllum þessi
fyrstu ár, framundir 1907, frum-
býlings- eða byrjunarár, þá get-
um við kallað næsta tímaskeið
í sögu Leikfélagsins, framundir
1920, íslenska tímabilið. Þá er
varla svo leikár að ekki séu
sýnd íslensk leikrit, eitt eða
tvö. Þar á meðal eru þessi fáu
sígildu verk eldri, sem til eru;
þarna er Skugga-Sveinn leik-
inn, þarna er Nýársnóttin leikin
og önnur verk eftir Indriða
Einarsson. Þarna koma fram
fyrstu verk Jóhanns Sigurjóns-
sonar; Bóndinn á Hrauni er
fyrsta verk hans sem á svið
kemst, 1907—8. Þremur árum
síðar, 1911, er Fjalla-Eyvindur
frumsýndur. Það er að sjálf-
sögðu merkisatburður í íslenskri
leiklistarsögu. Fjalla-Eyvindur
er sýndur hér í Iðnó fimm mán-
uðum áður en hann verður
frægur í Danmörku. Þarna
kemur Galdra-Loftur líka fram.
Hinsvegar var Lyga-Mörður
aldrei sýndur hér, enda nokkuð
augljósar ástæður fyrir því;
hann er ekki skrifaður fyrir
lítið svið af þessu tagi, heldur
stórt svið og það sennilega út-
lent. Á þessum áratug koma
fram fyrstu verk Einars Kvar-
ans, Lénharður fógeti og Synd-
ir annarra. Og fyrsta verk Guð-
mundar Kamban, Hadda Padda
og Konungsglíman ,og um 1920
kemur hans kannski frægasta
leikrit, Vér morðingjar. Fleiri
mætti nefna: Páll Steingríms-
son skrifar fyrir sviðið hér, og
svo framvegis. Sem sagt: þetta
er gróskutímabil í okkar leik-
ritun. Megnið af þessum verk-
um, sem þarna kemur fram,
hefur staðist tímans tönn; þau
eru mörg leikin víða ennþá og
sum komast út fyrir landstein-
ana, og í okkar ekki svo mjög
umfangsmiklu leikbókmenntum
eru sum þeirra sígild.
— Og um 1920 verða ný tíma-
skil í sögu Leikfélagsins?
— Upp úr 1920 verða kyn-
slóðaskipti. Þessi fyrsta kyn-
slóð, sem hafði staðið í eldin-
um alveg frá stofnun, er þá að
hverfa til feðra sinna. Þarna
eru leikkonur eins og Stefanía
Guðmundsdóttir og Gunnþór-
unn Halldórsdóttir, sem báðar
höfðu verið stofnendur. Gunn-
þórunn hafði að vísu horfið frá
Leikfélaginu á miðju þessu
tímabili, en Leikfélaginu barst
annar frábærlega góður leik-
kraftur, þar sem var Guðrún
Indriðadóttir. Þær Stefanía og
Guðrún eru síðan aðalleikkon-
ur þessa tímabils. Auðvitað
komu margar fleiri við sögu,
en þessar tvær urðu frægastar.
-— Og karlmennirnir?
— Af fyrstu karlleikurunum
var Kristján Þorgrímsson einna
frægastur; hann dró sig í hlé
1906 og lék upp frá því ekki
nema í einstaka vinsælum
hlutverkum, en kunnast af þeim
öllum var Krans kammeráð í
Ævintýrinu. Þorvarður Þor-
varðarson lék lítið sjálfur, en
sá sem tók við formennsku af
honum, Árni Eiríksson, var
hinsvegar einn aðalkraftur
Leikfélagsins á sviðinu þangað
til 1917, er hann lést. Hann var
mikill atorkumaður, bæði við
félagsstarfsemina og hörkuleik-
ari. Hann leikur fyrstur Svein-
unga í Bóndanum á Hrauni,
hann leikur fyrstur Grasa-
Guddu hérna á sviðinu, hann
leikur Lénharð fógeta fyrstur,
og svo framvegis. Við hlið hans
verður Jens B. Waage annar
aðalleikarinn og hefur einnig
mikið að segja um stefnu leik-
hússins. Hann er ekki stofnandi,
en kemur strax á öðru eða
þriðja ári. Þeir Árni voru að
mörgu andstæðir pólar á svið-
inu, annar karakterleikari,
hinn byrjar sem ungur elskhugi
og fer síðan yfir í skapgerðar-
hlutverk. Ólíkir leikarar en
nýttust báðir ákaflega vel. Jens
auk þess sem leiðbeinandi. Ef
einhver hefð er komin á í með--
ferð þessara íslensku verka, þá
á hann efalaust sinn hlut þar.
Hann er til dæmis okkar fyrsti
Galdra-Loftur. Nú svo má ekki
gleyma Friðfinni sem er stofn-
andi, en spannar starf tveggja
kynslóða.
— Og kynslóðin uppúr 1920?
— Hún er að koma fram á
áratugnum framundir 1930. Þar
eru leikkonur eins og Soffía
Guðlaugsdóttir og Arndís
Björnsdóttir. Þóra Borg kemur
fram og leikur mikið; síðan, um
1930 bætast við Regína Þórðar-
dóttir og Alda Möller. Af karl-
mönnunum koma þá t.d. fram
Brynjólfur Jóhannesson, sem
nú er Nestor íslenskra leikara,
sjötíu og fimm ára gamall og
er með í afmælissýningunni,
leikur þar Galdra-Héðin. Hann
kemur fyrst fram á sviði í Iðnó
1924 og hefur leikið þar óslitið
síðan. Indriði Waage kemur um
svipað leyti og verður einn að-
alleikstjórinn, kannski okkar
fyrsti leikstjóri í nútímaskiln-
ingi orðsins. Gestur Pálsson
kemur á þessum árum og
skömmu síðar Valur Gíslason.
1927 kemur Haraldur Björnsson
heim frá námi, fyrsti lærði ís-
lenski leikarinn, og tekur til
óspilltra málanna bæði sem
leikari og leikstjóri. Eldsál. Um
1930 bætast í hópinn Þorsteinn
Ö. Stephensen, Alfreð Andrés-
1. TBL. VIKAN 43