Vikan - 06.01.1972, Blaðsíða 44

son, Jón Aðils og fleiri.
— Fylgdi ekki veruleg breyt-
ing á verkefnavali þessum kyn-
slóðaskiptum?
— Verkefnavalið breytist þá
talsvert. Á fyrstu árum Indriða
er til dæmis farið að fást við
Shakespeare í fyrsta skipti á
íslandi; þá kemur líka Strind-
berg. Indriði hafði verið er-
lendis, lært hjá Max Reinhardt
og áreiðanlega orðið fyrir áhrif-
um frá honum og því sem efst
var á baugi í þýskum leikhús-
um á þeim tima. Það sést á
verkefnavalj hans síðar. Um
þetta leyti færist íslenska leik-
húsið dálítið nær umheiminum;
þannig er Sex persónur leita
höfundar sýnt hér 1926, tveim-
ur árum eftir að það kemur
fram á Ítalíu. Það hafði aldrei
gerst áður að félagið tæki svo
fljótt við sér. Þegar Haraldur
Björnsson kemur, er honum
aftur mest umhugað um íslensk
verkefni. Hann setur upp helztu
verk Jóhanns Sigurjónssonar,
Fjalla-Eyvind og Gaidra-Loft
margsinnis, bæði hér og úti um
land. 1940 kemur svo þriðji
helsti leikstjórinn, Lárus Páls-
son. Hann kemur með human-
isma með sér; hafði verið starf-
andi við tilraunaleikhús úti í
Danmörku. kemur kannski með
kröfuna um að leikhúsið sé
partur af vettvangi dagsins,
ekki einangrað fyrirbrigði, lút-
andi einhverjum innvortis lög-
málum, heldur líka partur af
umhverfinu og atburðunum.
Þetta þýðir ekki að Lárus hafi
ekki gert strangar, listrænar
kröfur; það gerði hann og hafði
eins og menn vita næman
smekk fyrir skáldskap.
— Stofnun Þjóðleikhússins
hefur að sjálfsögðu haft mikil
áhrif á alla starfsaðstöðu og
starfsmöguleika Leikfélagsins?
— Þá verða stórskil. Bæði
kynslóðaskil, og mikil blóðtaka
þegar Þjóðleikhúsið er stofnað;
flestir helstu leikararnir fara
þangað uppeftir og flestir list-
rænir forustumenn á sviðinu,
bæði leikstjórarnir og ljósa-
meistarinn. Það hafði Hallgrím-
ur Bachmann verið síðan 1922,
þegar komið var á rafmagns-
kerfi; áður höfðu verið olíu-
lampar og gasljós. Aðalleik-
tjaldamálarinn, sem þá var og
hafði undanfarin ár verið, Lár-
us Ingólfsson, flútti uppeftir
líka.
— Grundvellinum hefur sem
sagt verið nærri kippt undan
sjálfstæðri tilveru félagsins.
— Þá voru umræður um
hvort halda skyldi áfram starf-
inu eða ekki, og sumir vildu
leggja niður Leikfélagið, álitu
að þess hlutverki væri lokið,
það hefði fyrst og fremst verið
undirbúningur að Þjóðleikhúsi.
En aðrir sögðu að ekki væri úr
vegi að freista þess, hvort ekki
gætu þrifist hér tvö leikhús,
hvort samkeppnin gæti ekki
haft örvandi áhrif á það, sem
gert væri á sviðinu. Sú skoðun
varð ofan á.
— Og reyndist á rökum
byggð?
— Því verður varla neitað.
Um það leyti bættist við stór
hópur ungra leikara, sem voru
að koma heim frá námi eða að
Ijúka námi hér. Það kom sem
sagt fram ný kynslóð, kynslóð
sem síðan hefur kveðið hvað
mest að í starfsemi félagsins og
er kannski einmitt núna á há-
tindi sinnar listrænu getu.
Nokkrir eldri leikaranna tóku
svo höndum saman við þessa
ungu menn; Brynjólfur Jó-
hannesson varð hér kyrr, Al-
freð Andrésson kom líka og
Þorsteinn Ö. Stephensen. Fyrstu
árin eftir 1950 báru þeir Þor-
steinn og Brynjólfur uppi sýn-
ingu eftir sýningu. Svo seinna
gerðist það að ýmsir af þeim
leikurum, sem ráðist höfðu til
Þjóðleikhússins komu aftur,
annaðhvort þegar þeir voru
komnir á eftirlaun, eins og Har-
a^dur Björnsson, ellegar af öðr-
um orsökum. Þetta var talsvert
stór hópur, sem kom aftur: Reg-
ína Þórðardóttir, Inga Þórðar-
dóttir, Þóra Borg, Jón Aðils,
Gestur Pálsson, Valdemar
Helgason. Af yngri kynslóðinni
Jón Sigurbjörnsson og Helgi
Skúiason.
Önnur breyting varð á starf-
inu um 1963, þegar rekstrinum
var breytt; það var ráðinn
leikhússtjóri og komið upp leik-
húsráði, sem í rauninni vinnur
eftir sömu hugmyndum og voru
upphaflega, þannig að leikhúsið
sé rekið af félagi, sem hafi áhrif
á stefnu þess og störf, með að-
alfundum, þar sem menn eru
kosnir til að gegna ákveðnum
störfum, en ekki að aðilar óvið-
komandi leikhúsinu taki
ákvarðanir fyrir það, Þessari
lvðræðisstefnu hefur alltaf ver-
ið fvlgt hér, jafnvel eftir að
leikhúsið varð að öllu leyti at-
vinnuleikhús og leikararnir
þurftu ekki að sinna öðru dags-
verki en því, sem þeir unnu hér
á sviðinu. Leikfélagið sem slíkt
heldur áfram sína fundi og tek-
ur sínar ákvarðanir, velur sína
stiórn til tveggja ára; leikhús-
stióri er til dæmis ráðinn á
aðalfundi. Hann er því í sjálfu
sér ráðinn af leikurunum. Þetta
er leikhús leikaranna og þess
starfsfólks, sem starfar á svið-
inu.
— Er þetta heppilegt form,
að þínu áliti?
— Erlendis eru einmitt mikl-
ar umræður um starfshætti
leikhúsa, og hefur mjög verið
gagnrýnt það form, að stjórn-
málamenn velji leikhússtjóra
sem síðan séu einráðir um
stefnu leikhússins. Nú skyldi
maður ætla að leikhússtjóri
hefði eitthvað neikvætt um það
að segja að vera ekki alráður,
en ég verð að segja að ég hygg
að þetta form sé heppilegt, mið-
að við mína reynslu. Ég kýs
heldur það starfsform að allir
séu samábyrgir og vinni saman
að ákveðnu marki, en að stór
hópur vinni eftir mínum dutt-
lungum eingöngu.
— Höfðu rekstrarbreyting-
arnar 1963 í för með sér breyt-
ingar á starfsháttum?
— Vitaskuld. Þær breytingar
voru fyrst og fremst kleifar af
því að Reykjavíkurborg stórjók
framlag sitt til leikhúsreksturs-
ins, þannig að það hefur marg-
faldast nú á örfáum árum. Líka
hefur sýnt sig að forsenda var
fyrir þessu, því að .t.d. 1961-—2,
fyrir tíu árum, voru leikhús-
gestir eitthvað um sextán þús-
und, en í fyrra vorum við með
sjötíu og átta þúsund.
— Er það metár?
— Já, það er það hæsta sem
við höfum komist. Þessi tala
gefur að vísu ekki upp allan
sannleika, vegna þess að við
höfum fært út starfsemina. Við
förum í skólana og sýnum þar,
við höfum tekið Austurbæjar-
bíó á leigu og sýnum þar. f
Iðnó munu leikhúsgestirnir þó
í fyrra hafa verið um fjörutíu
og þrjú þúsund.
— Hvað er annars að frétta
af Borgarleikhúsinu, sem von
hefur verið á um hríð?
— Það er vitaskuld enginn
vafi á því, að þetta hús rís nú
innan mjög fárra ára. Það er
komin ákveðin viijayfirlýsing
frá borgarstjórn þess efnis, og
mér þykir trúlegt að núna í
sambandi við afmælið verði
teknar úrslitaákvarðanir í því
efni. Undanfarin ár hefur borg-
in lagt til hliðar tvær milljónir
til leikhúsbyggingarinnar á
hverju ári, og sjálf höfum við
safnað tuttugu milljónum núna
til að byrja með. í haust sam-
þykkti svo borgarstjórn að
leggia til hliðar tíu milljónir á
þessu ári, sem vitaskuld segir
bá sögu að nú skuli hafist
handa.
— Verður Borgarleikhúsið
rekið á sama hátt og Iðnó nú?
— Leikhúsið yrði vitaskuld
rekið af borginni, hvað fjár-
hagshliðina snertir. Hinsvegar
hafa ráðamenn borgarinnar haft
við okkur náið samráð um þetta
mál frá upphafi og lýst þeim
vilja sínum að það verði eftir
sem áður þeir sem í leikhúsinu
starfa, sem stjórni því. Formið
verður sem sagt það sama og
áður; það verða hinir listrænu
starfsmenn leikhússins, sem
hafa þar stjórn á hendi.
— íslensk leikritun hefur
mjög færst í vöxt síðustu árin.
Hvað hefurðu um þá hreyfingu
að segja?
— Ég verð að segja að ég er
mjög ánægður með þá grósku,
sem hlaupið hefur í hana á
seinni árum. Áður var oft leit-
un á frambærilegum leikritum.
Á áratugnum fimmtíu til sextíu
eru til dæmis aðeins frumsýnd
þrjú ný íslensk leikrit, og eitt
eða tvö gömul. Nú aftur, á síð-
asta áratug, eru þau yfir tutt-
ugu, þar af átján ný, svo að
þetta hefur gerbreytst. En að
vísu höfum við lagt talsvert
ríka áherslu á þetta starf. Við
lítum svo á, að bæði sé meiri
grundvöllur fyrir nánara sam-
starfi en áður var, og okkur
finnst einnig að reynslan hafi
sýnt það. Við höfum undanfar-
ið komið fram með fjölda af ís-
lenskum verkum, sem beinlínis
hafa fengið óvenjulegar við-
tökur. Og það segir sig sjálft að
þetta með íslensku leikritin er
ekki nein gustukastarfsemi
gagnvart höfundunum eða því-
umlikt, eða þá að þetta stafi
af bókmenntalegum snobbisma.
Þetta er einfaldlega það, að
leikhúsin hafa eðlilega áhrif í
því þjóðfélagi, sem þau spegla,
og það segir sig sjálft að ef höf-
undur nær tökum á umhverfi
sínu, þá felur verk hans í sér
beinni skírskotun til áhorfenda
en erlend verk. Og það sem
meira er: það hefur ákveðna
skírskotun til þeirra sem engin
erlend verk geta haft, ef vel
tekst.
— Þú álítur sem sagt að sú
stefna ykkar að örva íslenska
leikritun eigi sinn þátt í þess-
ari grósku hennar?
— Já, ég mundi nú hiklaust
segja það. Við höfum unnið
mikið með höfundum; þeir hafa
verið hér mikið í leikhúsinu, og
okkur til mikillar ánægju, satt
að segja. Eina skilyrðið sem við
setjum er að þeir komi ekki
aðeins einu sinni eða tvisvar og
haldi þá að þeir séu komnir inn
í allan sannleika. Við viljum að
þeir séu á æfingum frá upphafi
44 VIKAN l.TBL.