Vikan - 04.12.1975, Blaðsíða 67

LLUR MIÐDEPILL
tíma, með græn tún og kotin öll
og sérkennilega og sögukunna
staði, þar sem skyggði á víkur og
sutid og fjöll og jökla, enda tíð-
förult á þá, út á ,,Battarí” (Jörund-
arvígi) og upp að Skólavörðu,
en Þingholtin voru þá nær óbyggð,
þegar kotin eru undanskilin.
En löngu fyrir þessa tíma, á lið-
inni öld, var Reykjavík búin að
fá sinn virðulega höfuðstaðarsvip.
Margt setti þann svip á bæinn,
vegleg hús, eins og Alþingishúsið,
Dómkirkjan, Latínuskólinn
(Menntaskólinn) og fleiri hús mið-
bæjarins, sem enn minna okkur á
þessa gömlu tign. Og megi sá tign-
arsvipur haldast sem lengst. Um
og upp úr aldamótunum fer veg-
legum húsum fjölgandi. Á Lands-
bankanum var byrjað fyrir aldamót-
tn til dæmis að taka, eða árið
1898. En bærinn var þá enn og
lengur gamla tímans bær með öll-
um slnum fánastöngum og blakt-
andi Dannebrogsfánum.
Enn er þá höfn fyrir opnu hafi.
Enn er skútuöld. Enn kemur það
fyrir, að ekkert er til bjargar
sjómönnum, er skútur farast, jafn-
vel ekki er skútur rekur til lands I
ofviðri. Mér er minnisstæð mörg
stundin I aftaka haustveðrum, er
sjávaröldurnar brutust á land I
miðbænum, æðandi suður Pósthús-
stræti alla leið að Dómkirkjunni,
en eftirminnilegust stund, er ég
ellefu ára drengur hlýddi á mál
manna niðri á plani. ,,Þeir hafa
verið að slitna úr reiðanum hver af
öðrum”, sagði einn, ,,ég hefi það
frá manni, sem er nýkominn innan
að. ”
Þetta var 7. dag aprllmánaðar
1906, daginn sem þilskipið Ingvar
fórst. Fjöldi manna horfði á skipið,
er það hrakti inn Engeyjarsund.
Afspyrnurok var á vestan. ,,Þegar
skipið var um 150 faðma frá landi
strandaði það á skeri. Skall nú
yfir það hver holskeflan af annarri,
en milli skers og lands var hvltfyss-
andi brotsjór og haugabrim. Skip-
ið stóð flatt á skerinu og skali sjór-
inn á þvl endilöngu........röðuðu
skipverjar sér upp 1 reiðann til að
forðast brotsjóina. Skipið kastaðist
ákaflega til og rambaði og hall-
aðist meira og meira, uns siglu-
trén tóku sjó. Sáust mennirnir
tlnast smám saman úr reiðanum og
hverfa I brimskaflana... .Þarna háðu
20 menn vonlausa baráttu við dauð-
ann steinsnar frá landi. „Þessi

lýsing á því, sem gerðist, er úr
Öldinni okkar og samkvæmt blöð-
um. Tvö þilskip fórust í sama
veðri á Mýrum vestur. Af þessum
þremur skipum fórust 68 menn.
Nokkur atriði vil ég enn nefna,
sem sýna, hvað menn áttu enn við
að búa: Vatn er sótt I brunna.
Skólpræsi eru engin. Ekkert gas.
Ekkert rafmagn. Kol notuð til
kyndingar eldavéla og ofna. Brennt
steinollu til húsalýsinga. Og margt
fleira mætti til tína. En mikillar
framfaraaldar er nú ekki ýkja langt
að bíða.
Vatn til notkunar á heimili mínu
var sótt I Vatnspóstinn 1 Aðalstræti.
Það gerðijón hringjari, svo nefndur
af þvl að hann hafði gegnt um skeið
hringjarastarfi við Dómkirkjuna.
Jón var léttur I skapi og gat verið
skemmtilegur, einkum ef hann
fann ögn á sér. Tunnu, fötu og
handvagn notaði hann við vatns-
flutningana. Vagni slnum ók hann
að dyrunum á portinu, en frá þeim
og inn I skúr bakdyramegin varð
hann að bera vatnið I fötu um
alllöng göng milli húss okkar
og Apótekaragarðsins. Skúrinn
svokallaði var sambyggður og um
hann gengið 1 eldhús. Þetta var
þvl allerfitt verk, en var víða erf-
iðara, þvl að þarna þurfti ekki að
bera vatnið upp tröppur eða stiga.
Mikil hálka, sem varð oft kringum
póstinn á haustin og veturna, gerði
þó vatnsburðarfólkinu erfiðast fyrir,
En þetta var flest fólk allmjög við
aldur og margt slitið. Þetta fólk
var oft blautt að starfi loknu og
loppið, og vel var þegið að sitja I
eldhúsi og fá mat og kaffi, sitja I
hlýjunni og rabba, þar sem þá
hjartahlýja var fyrir. í eldhúsi
móður minnar voru margir, sem
sllks nutu, enda var móðir mln
kona, sem ekki mátti aumt sjá.
Fátækt var mikil I bænum á þess-
um tíma, og margir áttu um sárt
að binda, en mörgum var llka
hjálpað. Á ófáum heimilum
slepptu röggsamar húsfreyjur ekki
hendinni af stúlkum,' sem komu
ungar I vist til þeirra, fyrr en þær
giftust, stundum eftir margra ára
vist, þar sem þær nutu öryggis
og stundum rausnarlegrar hjálpar.
Heimilisbragur var víða svipaður
því, sem var á efnaheimilum I
sveit. Mikil tóvinna. Kembt og
spunnið daglega á haustin og vet-
urna. Fé var keypt á haustin til
slátrunar (sauðir) og slátrað I port-
inu heima, menn fengnir til að
slátra, flá og hengja upp, brytja
það, sem fór I salt, raka gærur,
svlða svið og þar fram eftir göt-
unum, nær alltaf sömu mennirnir.
Vinnustúlkur voru jafnan tvær,
önnur aðallega við eldhússtörf,
kölluð innistúlka, og oft tóku þær
lagið, mððir mln og vinnukonurn-
ar, við dillandi rokkhljóðið. Stund-
um kom faðir minn niður og las
eitthvert ævintýri fyrir hópinn, sem
við börnin fylltum að sjálfsögðu.
Og þctta var alltaf mikið ánægju-
efni.
Skrifstofa föður míns var þá á
cfri hæð hússins og vissi út að Aust-
urvelli og gengið úr henni I ,,bláu
49. TBL. VIKAN 67