Vikan - 23.08.1979, Qupperneq 50
UNDARLEG ATVIK XLIII
j
% A , &
»'f!5K *
$ 'hV
A. mJL.
ÆVAR R. KVARAN
BIDILL
VITJAR
BRÚÐAR
Vorið 1707 kom Islandsfar frá Kaupinhafn til
Djúpavogs við Berufjörð. Fyrsti maðurinn sem steig á
land var mikill að vallarsýn, fráneygur og allur hinn
höfðinglegasti. Vart er hann á land stiginn áður en
hann fer að spyrjast fyrir, hvort hann muni eigi geta
fengið keyptan þarna hest einn góðan. Honum er sagt
að á Teigarhorni, sem er kot eitt skammt frá Djúpa-
vogi, búi kerling ein gömul. Hún eigi hvitt hross sem
hún kalli Álft. Er honum sagt að hvergi fái hann
traustara hross þar um sveitir, ef hann fái Álft.
Ferðalangur fer nú til kerlingar og falar af henni
hrossið. Kveður hann sér mikið liggja á að flýta ferð-
inni, en eigi langa leið fyrir höndum. Kerling kvaðst
ekki hafa ætlað að lóga henni Álft, en með þvi honum
liggi mikið á sé ekki gott að neita bón hans. Fer kerl-
ing að svo mæltu inn í bæ og kemur aftur út með Álft
og líst manninum reiðskjótinn góður. Siðan kemur
kerling með mjólkurskjólu og smjörsköku og réttir að
Álft og tekur hún við hvoru tveggja. Þá segir kerling
við manninn: ,,Þar er nú hrossið. og vona ég að hún sé
mannbær, og ekki hugði ég að mundi þróttlaus verða.
Óska ég að þú njótir hennar vel og lengi."
Maðurinn kveður henni vel fara og þakkar henni
með mörgum fögrum orðum, en ekki er þess getið
hvort hann borgaði Álft í það sinn. Kveður hann
siðan kerlingu og heldur sem leiðir liggja til Norður
lands.
Hvatar hann sem mest ferðinni og fer dagfari og
náttfari, þangað til hann kemur i Skagafjörð. Biður
hann ekki boðanna, en leitar fregna af konu nokkurri.
Honum er sagt að komið sé að þeim degi að drekka
eigi kaupöl hennar og manns þess sem ætli að fá henn
ar, og muni það fara fram á Hólum. Ferðalangur
riður þangað með miklum hraða og hittir svo á að fólk
er að drekka kaupölið. Gengur ferðalangur inn i stof-
una þar sem boðið var inni og að væntanlegum brúð-
guma sem þar situr við hlið konuefnis, tekur í öxl
honum og kippir upp af bekknum, sest þar sjálfur
niður og segir: „Þetta er mitt sæti en ekki þitt, karl
minn!”
Og hver er svo þessi snarráði og viljasterki ferða-
langur, sem kemur langa leið yfir Atlantsála til þess
að forða unnustu sinni frá því að verða öðrum gefin?
Hann er Þorleifur Skaftason lögréttumanns á Þor
leiksstöðum, Jósepssonar prests á Ólafsvöllum, Lofts-
sonar. En nú skulum við kynnast söguhetju okkar ör-
lítið betur áður en lengra er haldið.
Þorleifur fæddist 9. apríl 1683 á Þorleiksstöðum.
Var lítt sinnt fræðslu hans í bernsku. Eggert bóndi
Jónsson á Okrum gaf fyrst gaum að sveininum, tók
hann i þjónustu sína, veitti honum tilsögn í latínu og
kom honum i Hólaskóla 1699. Eggert bóndi var mikil-
hæfur og skarpgreindur, sonur Jóns sýslumanns eldra
Magnússonar sýslumanns prúða.
I Hólaskóla tók Þorleifur svo miklurn framförum,
að hann útskrifaðist árið 1703 með ágætum vitnis-
burði Sama ár fór hann utan með Hofsósskipi og kom
það til Arnedal í Noregi um veturnætur. Þar dvaldist
Þorleifur fram í febrúar 1704, var með kaupmar.ni
nokkrum og fór með honum viða. Siðan hélt hann
áfram ferðinni til Danmerkur meðskipi þvi sem hann
hafði komið á, og var skráður i tölu stúdenta í Kaup-
mannahöfn 4. mars. Sumarið 1704 fór hann víða um
Jótland og var mánaðartíma með föðurbróður sínunt,
séra Lofti Jósepssyni, sem lengi hafði utanlands verið.
Þorleifur var mjög heilsutæpur á þessu tímabili og
vart dag nokkurn ósjúkur, en stundaði nám sitl engu
að siður af kappi og tók guðfræðipróf 6. apríl 1705
meðgóðum vitnisburði.
Þegar ég nú hef gert nokkra grein fyrir Þorleifi,
skulum við aftur hverfa um stund heim til Islands svo
við getum betur áttað okkur á þeim dramatisku at-
burðum. sem ég brá upp mynd af í upphafi máls mins.
Þegar Þorleifur sigldi utan til náms í Danmörku, þá
bjó á Nautabúi í Skagafirði Jón Þorsteinsson, bróðir
Einars biskups, og Þorbjörg, dóttir Ara prófasts
Guðmundssonar að Mælifelli. Þau áttu dóttur þá sem
Ingibjörg hét. Þau unnu hvort öðru, Þorleifur og hún
og trúlofuðust sin á milli áður en hann fór utan. En
Þorbjörg móðir hennar stóð mjög á móti því og hafði
einsett sér að gifta hana öðrum manni.
Það var haust eitt, að Ingibjörg vissi að hún myndi
verða að eiga þennan mann um vorið, ef Þorleifur
yrði ekki kominn. Henni féll þetta mjög sárt og vildi
fyrir hvern mun koma bréfi til Þorleifs með haustskip-
inu.
En móður hennar grunaði þetta og hafði svo sterkt
varðhald á Ingibjörgu, að hún fékk aldrei færi á að
skrifa bréfið. Leið svo fram eftir haustinu. Lítur helst
út fyrir að þær hafi verið til heimilis á kirkjustað, því
svo segir sagan. að einn helgan dag um haustið gengi
margt fólk til altaris og svo þær mæðgur Ingibjörg og
Þorbjörg. Þá vissi Ingibjörg að móðir sín myndi ekki
verða i fyrsta hring, þegar farið var að útdeila, og hún
fór þvi i hann, en kerling móðir hennar í næsta hring.
Snarast Ingibjörg þá út úr kirkjunni og inn i bæ, fer til
stofu og læsir að sér, tekur ritföng og fer að skrifa bréf
til Þorleifs. En þegar hún er nýsest niður kemur móðir
hennar og klappar á dyr. Ingibjörg fleygir öllum
skriffærunum undir rúm sem var i stofunni og slær
með hendinni mikið högg á nasir sér og fellur blóð um
hana alla. Síðan lýkur hún upp fyrir móður sinni.
Kerling er heldur fasmikil og spyr hvi hún hafi farið
svo snögglega úr kirkjunni. Ingibjörg svarar: „Eins og
þér sjálf getið séð, fékk ég svo miklar blóðnasir, að ég
gat ekki setið í kirkjunni." Kerling trúði þessu og fór út
aftur, en Ingibjörg hélt í góðu næði áfram að skrifa
bréfið. Sagði hún Þorleifi, hvernig komið var og
komst svo að orði. að ef hann hefði í hug að fá sig fyrir
konu, yrði hann að koma með fyrstu vorskipum. Hún
gat svo komið bréfinu með haustskipi og þannig
komst það til Þorleifs. Þótti honum ekki ráðlegt að
láta undir höfuð leggjast að hefjast handa og fékk sér
far með skipi því sem fyrst fór til Islands um vorið, en
það átti að fara á Djúpavog við Berufjörð. Hef ég
þegar skýrt frá því hvernig hann á síðustu stundu
þreif keppinaut sinn upp af brúðarbekknum norður á
Hólum og settist i sæti hans.
Við þessa undarlegu ástarsögu er þá litlu við að
bæta öðru en því að Þorleifur fékk Ingibjargar. En
maðurinn sem ætlaði að eiga hana fékk skólapilt
þann, sem Loftur hét og kallaður Galdra-Loftur, til að
reyna að fyrirkoma Þorleifi. Sýndi Loftur honum að
vísu ýmsar glettur, en Þorleif sakaði ekki að neinu.
Ekki get ég stillt mig um að segja ykkur hér aðra
sögu af Þorleifi, en þar átti systir hans í hlut. Hún hét
einnig Ingibjörg. Hún giftist og bjó í Húnavatnssýslu,
en ekki er þess getið hvað maður hennar hét. Þegar
saga þessi gerðist var harðæri og mikil umferð af fá-
tæku fólki.
Séra Þorleifur frétti að systir hans vildi gera
mörgum fátækum gott, en fékk því ekki ráðið fyrir
bónda sinum. Líkaði séra Þorleifi það illa og vildi vís
verða hvaðsatt væri i þessu.
Hann býr nú ferð sína þangað sem systir hans bjó
og hefur með sér fylgdarmenn. Segir ekki af ferðum
hans fyrr en hann kemur allnærri heimili Ingibjargar.
Þá er liðið á dag og lætur séra Þorleifur tjalda og
kveðst þar hafa mundu náttstað. Sendir hann síðan
einn manna sinna til mágs sins að segja honum að
búast við þangaðkomu sinni að morgni. Sjálfur býr
hann sig í tötra og torkennir sig sem mest og staulast
svo um kvöldið heim að bæ systur sinnar. Biður hann
þar gistingar en er tekið þunglega. Fólk svaf lengi í
rökkri, en þegar kveikt var kemur húsbóndi með plögg
og biður gestinn að þæfa. Líður svo til vökuloka. Þá
eru gestinum bornar flautir í litlum aski. En þegar
fara á að hátta kemur húsbóndi að skoða þófið, og
hafði það ekki gengið. Bregst húsbóndi þá reiður við
og slær gestinn með plöggunum; kveður slíkan let-
ingja ekki hýsandi. Þegar fólk er komið í svefn kemur
stúlka til gestsins og færir honum mat og segir:
„Þetta bað húsmóðir mín mig að færa þér.” Hann
biður hana að skila þakklæti til konunnar og gerir
síðan við matinn það sem honum sýnist.
I bítið næsta morgun fer séra Þorleifur á fætur á
undan öðrum og fer nú til manna sinna og kastar staf-
karlsgervinu. Snemma dags kemur séra Þorleifur svo
með mönnum sinum til mágs sins. Gengur bóndi út á
móti honum og fagnar vel, biður hann velkominn,
gerir veislu á móti honum og er hinn kátasti. Þá segir
séra Þorleifur: „Mikill munur er á þessum veitingum
og þfcim iem eg fékk í gærkvöldi!" Bóndi spvr hvort
hann hafi þar fyrr komið. „Já," segir Þorleifur, ,.ég er
sá sami förukarl sem hjá þér gisti í nóti ug þu barðir í
gærkvöldi." Bónda varð mjög hverft við og bað séra-
Þorleif vægðar. og fyrir alla muni að taka ekki frá sér
konuna: það félli sér þyngst. Séra Þorleifur segir: „Ef
þú vilt heita því að láta hana héðan af sjálfráða að
gera það gott sem hún vill og efni ykkar leyfa, þá skal
ég láta kyrrt liggja." Varð bóndi að heita öllu góðu og
efndi það síðan og varð mjög eftirlátur konu sinni.
50 Vikan 34* tbl.